l'article2284ducodecivilprévoitquequiconques'estobligépersonnellementesttenuderemplirson
engagementsurtouslesbiensmobiliersetimmobiliers,présentsetàvenir;l'article2285suivantpréciseque
lesbiensdudébiteursontlegagecommundesescréanciers;etleprixs'endistribueentreeuxpar
contribution,àmoinsqu'ilyaitentrelescréanciersdescauseslégitimesdepréférence;cesdeuxarticles,
auxquelsdérogel'articleL.5261ducodedecommerceprécité,nevisentqueledroitdegagegénéraldes
créancierssansentrerdansladistinctionentrelesvoiesd'exécutionetlesmesuresdesûreté,niprescrireune
interdictionpouruncréancierderecouriràcesdernières;l'article67delaloidu9juillet1991disposeque
toutepersonnedontlacréanceparaîtfondéeensonprincipepeutsolliciterdujugel'autorisationdepratiquer
unemesureconservatoiresurlesbiensdesondébiteur,sanscommandementpréalable,siellejustifiede
circonstancessusceptiblesd'enmenacerlerecouvrement;lamesureconservatoireprendlaformed'unesaisie
conservatoireoud'unesûretéjudiciaire;ilestconstantquelorsquelecréanciernedisposepasd'untitre
exécutoire,ilnepeutsolliciterqu'unemesureconservatoire,conformémentauxdispositionsdecetexte;une
inscriptiond'hypothèquejudiciaires'analyseenunemesuredesûretéjudiciaireetnonenunesaisie;ainsi,il
estconstantqu'unel'inscriptiond'unehypothèquejudiciaireàl'initiatived'uncréancierdudonataire,tiersàune
donation,estvalable,cetteinscriptionnemettantpasenéchecuneclaused'inaliénabilité,laquelleempêche
seulementlasaisiedel'immeubletantqueladiteclauseestenvigueur;enl'espèceMonsieurX...n'apasfait
procéderàunesaisie,effectivementinterditetantquedurentleseffetsdel'insaisissabilité,maisàune
inscriptiond'hypothèquejudiciaire,mesuredesûreté,justifiéeparlesconclusionsdurapportd'expertise
judiciairedéposéle1erfévrier2010ayantconstatédenombreuxdésordressurlevéhiculeobjetdelavente
intervenueentrelesparties;sacréanceparaîtfondéeensonprincipeetlacessationd'activitédeMadame
Y...constitueunecirconstancesusceptibled'enmettreenpérilsonrecouvrement;
ETAUXMOTIFSADOPTESQUEselonl'articleL.5261ducodedecommerce,pardérogationauxarticles2284et
2285ducodecivil,unepersonnephysiqueimmatriculéeàunregistredepublicitélégaleàcaractère
professionnelouexerçantuneactivitéprofessionnelleagricoleouindépendantepeutdéclarerinsaisissablesses
droitssurl'immeubleoùestfixéesarésidenceprincipaleainsiquesurtoutbienfoncierbâtiounonbâtiqu'elle
n'apasaffectéàsonusageprofessionnel.Cettedéclarationaubureaudeshypothèquesn'ad'effetqu'àl'égard
descréanciersdontlesdroitsnaissentpostérieurementàlapublication,àl'occasiondel'activitéprofessionnelle
dudéclarant.Enl'occurrenceMadameFranciscaY...aeffectuéle4décembre2006unedéclaration
d'insaisissabilitéauprèsdeMaîtreDanielleZ...,notaire,publiéele27décembre2006auBureaudes
Hypothèques,concernantlesparcellesdeterrain,situéessurlacommuned'Agen,cadastréesBR132,145et
153,lesquellesconstituentl'assiettedel'hypothèqueinscriteprovisoirementparMonsieurX....Néanmoins,
l'articlesusviséestd'interprétationstricte.C'estlasaisiequiestinterditenonpaslamesureconservatoireque
constituel'inscriptionprovisoired'unehypothèque.Ilenrésultesimplementquetantquedurerontleseffetsde
l'insaisissabilité,l'hypothèquenepourrapasdébouchersurunesaisie.Acetégard,l'impossibilitédeprocéderà
l'inscriptionprovisoired'unehypothèquejudiciairenesauraitêtretiréedel'applicationdel'articleL5263du
codedecommerce,reportantl'insaisissabilitéencasdecessiondel'immeublesurleprixobtenuetsurla
nouvellerésidenceprincipaleacquiseenremplacement,étantobservéqu'àtoutmoment,ladéclaration
d'insaisissabilitépeutfairel'objetd'unerenonciationdelapartdel'entrepreneurindividuel.Parconséquent,il
convientdeconsidérerqueladéclarationd'insaisissabilitéportantlarésidencedeMadameY...n'aaucuneffet
surl'inscriptiond'hypothèquepratiquéeparMonsieurX...;l'article67delaloidu19juillet1991disposeque
toutepersonnedontlacréanceparaîtfondéeensonprincipepeutsolliciterdujugel'autorisationdepratiquer
unemesureconservatoiresurlesbiensdesondébiteur,sanscommandementpréalable,siellejustifiede
circonstancessusceptiblesd'enmenacerlerecouvrement.Enl'occurrence,lacréanceinvoquéeparMonsieur
X...présenteuneapparencedecertitudeauvudurapportdel'expertjudiciairedéposéle1erfévrier2010quia
constatédenombreuxdésordressurlevéhiculevenduparMadameY...lerendantimpropreàlacirculation
routière.Selonl'expert,laseuleremiseenétatinitialduvéhicules'élèveàlasommede12.986,44€;cette
expertisevientellemêmeconfirmerlesobservationsdel'expertisecontradictoirediligentéeparlecabinet
CESARIsollicitédanslecadredel'assurancejuridiqueprotectiondeMonsieurX...,indiquantnotammentqueles
travauxdetransformationfacturésparIONIOINNOVATIONn'ontpasétéréalisésdanslesrèglesdel'artet
affectentlasécuritéd'origineduvéhiculeprévueparleconstructeur.Auvudecesdocuments,l'actionen
restitutionduprixdeventeengagéeparMonsieurX...devantleTribunaldegrandeinstance,surlefondement
desarticles1641,1643et1644ducodecivil,présentedeschancessérieusesdeprospérer.Ensecondlieu,il
n'estpascontestablequeMadameY...acessétouteactivitécommerciale,s'étantfaitradierduregistredu
commerceetdessociétésdepuisle31décembre2009etquesonfondsdecommerceadisparu.Orlacessation
d'activitéestunecirconstancesusceptibledemettreenpérillerecouvrementdelacréance,enl'absence
avéréedebiensimmobiliersetmobiliers,autresquel'immeubleenquestionquisembleconstituerleseul
élémentcertaindesonpatrimoine.Parconséquentauregarddecesobservations,ilyalieudedébouter
MadameY...desademandedemainlevéedel'inscriptiondel'hypothèquejudiciaireprovisoire;
ALORSQU'unepersonnephysiqueimmatriculéeàunregistredepublicitélégaleàcaractèreprofessionnelpeut
déclarerinsaisissablessesdroitssurl'immeubleoùestfixéesarésidenceprincipale;qu'ellepeutcédercet
immeubleetenconserverleprixsouslaconditionduremploidansledélaid'unandessommesàl'acquisition
parledéclarantd'unimmeubleoùestfixéesarésidenceprincipale;quel'inscriptiond'unehypothèque
judiciaire,quiimpose,encasdecessiondel'immeuble,dedistribuerleprixauxcréanciersinscritsetexclutdès
lorssonremploiintégralparl'entrepreneur,est,enconséquence,impossible;qu'enestimantnéanmoinsque
MonsieurSergeX...pouvaitêtreautoriséàinscrireunehypothèquesurl'immeubleappartenantàMadame
FranciscaY...etprotégéparunedéclarationd'insaisissabilité,laCourd'AppelaviolélesarticlesL5261etL
5263duCodedeCommerceetL5321etR2511duCodedesprocédurescivilesd'exécution.
ECLI:FR:CCASS:2014:CO00607
Analyse
Publication:Bull2014,IV,n°106