Thèse: Français en Pologne, Polonais en France (1989-2017)

I
Université de Lorraine
Humanités Nouvelles Fernand Braudel
Langues, littératures et civilisations
THÈSE
présentée par
Sandy-Rémy PASKIEWICZ
soutenue le 12 février 2021
Discipline : Langues et littératures slaves
Unité de recherche : CERCLE – Centre de Recherche sur les Cultures Littérraires
Européennes : France, Europe Centrale, Europe Orientale EA 4372 - Nancy
L’enseignement et l’apprentissage du français en Pologne
et du polonais en France de 1989 à 2017. Approche
comparée
Thèse dirigée par :
M. Stanisław Fiszer, Maître de conférences HDR, Université de Lorraine
Rapporteurs :
Mme Iwona Pugacewicz, Professeur des universités, Université de Varsovie
Mme Małgorzata Smorąg-Goldberg, Professeur des Universités, Sorbonne Université
Membres du jury :
M. Stanisław Fiszer, Maître de conférences HDR, Université de Lorraine
M. Didier Francfort, Professeur des Universités, Université de Lorraine
Mme Sylvie Grimm-Hamen, Professeur des Universités, Université de Lorraine
Mme Iwona Pugacewicz, Professeur des universités, Université de Varsovie
Mme Małgorzata Smorag-Goldberg, Professeur des Universités, Sorbonne Université
Mme Małgorzata Sokołowicz, Docteur, Université de Varsovie

II

III
RÉSUMÉ EN FRANÇAIS
Cela fait bientôt 30 ans que la fin de la guerre froide a ouvert la voie à la nouvelle Europe.
La construction européenne est ainsi relancée avec de nouveaux élargissements à l'Est,
notamment l’entrée de la Pologne à l’UE en 2004. Dès 1989, la Pologne s'est rapidement
rapprochée des pays occidentaux, dont la France avec laquelle elle entretenait des relations
passionnées avant 1945. Dans cette Europe où le plurilinguisme a vocation à devenir la
norme, quelles sont les répercussions des transformations politiques en Pologne depuis 1989
sur l’enseignement et l’apprentissage du français en Pologne et du polonais en France ?
Comment l’évolution des relations franco-polonaises entre 1989 et 2017 influe-t-elle sur
l'enseignement des deux langues dans ces deux pays ? Dans quels lieux étudie-t-on ces deux
langues ? À quels publics ces enseignements profitent-ils ? Comment les méthodologies
d'enseignement et les moyens d'apprentissage ont-ils évolué ? Quelles sont les
représentations sociales des deux langues et des deux pays ? Quelles sont les motivations
d'apprentissage du français en Pologne et du polonais en France ? C'est à ces questions que
nous envisageons de répondre dans cette thèse. Constitué de quatre parties, notre travail
commence par un bref historique de l’enseignement du français en Pologne et du polonais en
France, des origines à 1989. Les parties 2 et 3 portent respectivement sur l’enseignement du
français en Pologne et du polonais en France après 1989. Dans la 4e et dernière partie de
cette thèse, nous présentons les perspectives de ces deux enseignements et nous terminons
par une réflexion sur les stratégies à adopter pour rendre l’enseignement du français en
Pologne et du polonais en France plus attractifs. Outre les ouvrages scientifiques, articles de
presse et données statistiques, nous nous appuyons également sur des interviews
d'apprenants et d’enseignants ainsi que des enquêtes réalisées en présentiel et à distance.
MOTS-CLÉS EN FRANÇAIS
France, Pologne, français (langue), polonais (langue), relations franco-polonaises avant
et après 1989, langues vivantes étrangères, enseignement scolaire, enseignement supérieur,
apprentissage, méthodologie d’enseignement, moyens d’apprentissage, motivations des
apprenants, lieux d’apprentissage, représentation sociale.

IV
TITRE EN ANGLAIS
The teaching and learning of the French language in Poland and the Polish language in
France in the years 1989-2017. A comparative analysis.
RÉSUMÉ EN ANGLAIS
It will soon be 30 years since the end of the Cold War which opened the way for new
Europe. Thanks to this, the European structure was rebuilt once more with new extensions,
especially to the East, and in particular Poland. Starting from 1989, Poland quickly progressed
towards the Western countries, including France, with which it had intense relations before
1945. When considering such a European structure, where multilingualism is supposed to
become a standard, what are the repercussions of the political changes in Poland after 1989
for the teaching and lerning of French in Poland as well as Polish in France? How has the
evolution of the Polish-French relations between 1989 and 2017 affected the teaching of both
languages in these two countries? In what places are these two languages taught? What kind
of audience benefits form such teaching? How have the teaching methodologies of and
teaching resources evolved? What are the social representations of both languages and both
countries? What are the motivations to learn French in Poland and Polish in France? Such
questions shall be answered in this paper. The paper comprises four parts, it begins with a
brief historical outline of teaching French in Poland and Polish in France from its beginning to
1989. Parts 2 and 3 respectively relate to education and teaching French in Poland and Polish
in France after 1989. The fourth and last part of this paper presents the perspective of these
two educational systems and ends with a reflection on the strategies to be used to make the
teaching of French in Poland and Polish in France more attractive. In addition scientific
literature, newspapers articles works and statistical data, we also focus on interviews and
surveys with learners and teachers.
MOTS-CLÉS EN ANGLAIS :
France, Poland, French (language), Polish (language), cooperation between France and
Poland since 1989, modern foreign languages, school education, higher education, learning,
teaching methodology, media (means) of learning, motivations of learners, places of learning,
social representations.

V
TITRE EN POLONAIS
Nauczanie języka francuskiego w Polsce i języka polskiego we Francji w latach 1989-
2017. Analiza porównawcza.
RÉSUMÉ EN POLONAIS
Niemal 30 lat temu koniec zimnej wojny otworzył drogę do nowej Europy. Od 1989 roku Polska
zacieśniała swoje stosunki z Zachodem, zwłaszcza z Francją, z którą do 1945 roku
utrzymywała ożywione kontakty. W 2004 roku wraz z kilkoma innymi krajami Europy
Środkowej wstąpiła ona do Unii Europejskiej. Jaki jest wpływ przemian politycznych w Polsce
po roku 1989 na nauczanie języka francuskiego w Polsce i polskiego we Francji w kontekście
Europy, w której wielojęzyczność ma stać się normą? W jaki sposób ewolucja relacji
francusko-polskich między rokiem 1989 a 2017 wpływa na nauczanie obydwu języków w tych
krajach? W jakich miejscach uczy się tych dwóch języków? Jaki rodzaj publiczności korzysta
z tej nauki? W jaki sposób ewoluowały metodologie i środki nauczania? Jakie są wizerunki
języka, kraju ? Jakie są motywacje uczących się nauki francuskiego w Polsce i polskiego we
Francji? To właśnie na te pytania zamierzamy odpowiedzieć w tej pracy. Nasza praca, składa
się z czterech części, zaczyna się od krótkiego zarysu historycznego nauczania języka
francuskiego w Polsce i polskiego we Francji od początków do roku 1989. Części 2 i 3 dotyczą
odpowiednio nauki i nauczania języka francuskiego w Polsce i polskiego we Francji po roku
1989. W 4-tej, i ostatniej części tej pracy, przedstawiamy perspektywy tych dwóch systemów
nauki i kończymy refleksją dotyczącą strategii, którą należy przyjąć, aby uczynić bardziej
atrakcyjną naukę języka francuskiego w Polsce i polskiego we Francji. Poza pracami
naukowymi, artykułami prasowymi i danymi statystycznymi, przeprowadzamy również ankiety
z uczącymi się i nauczycielami.
MOTS-CLÉS EN POLONAIS :
Francja, Polska, francuski (język), polski (język), współpraca miedzy Polska a Francja
po 1989, współczesne języki obce, edukacja szkolna, szkolnictwo wyższe, metodologia i
środki nauczania języków obcych, motywacje uczących się, miejsce nauczania, Francuzi i
Polacy : wzajemne postrzeganie