UNIVERSITÉ*VICTOR*SÉGALEN‐BORDEAUX*II*
U.F.R*des*Sciences*Médicales*
Année*2009************************************************************************************************Thèse*n°*
THESE*
POUR*LE*DIPLOME*D’ETAT*DE*DOCTEUR*EN*MEDECINE*
ARTHRODESE*TIBIO‐TALO‐
CALCANENNE*PAR*ENCLOUAGE*
RETROGRADE*
A*PROPOS*DE*60*CAS*
*
!
!
!
!
!
!
!
!
2!
!
TABLE DES MATIERES
TABLE!DES!MATIERES.................................................................................................................2!
INTRODUCTION..........................................................................................................................7!
GÉNÉRALITÉS .............................................................................................................................8!
1!ANATOMIE! DESCRIPTIVE! DES! OS! ET! ARTICULATIONS! DE! LA! CHEVILLE! ET! DE! L’ARRIÈRE!
PIED13,14......................................................................................................................................8!
1.1!Anatomie!descriptive!de!l’extrémité!distale!du!tibia ................................................. 8!
1.2!Anatomie!descriptive!de!l’extrémité!distale!de!la!fibula............................................ 9!
1.3!Anatomie!descriptive!du!talus.................................................................................... 9!
1.3.1!Le!corps!du!talus ................................................................................................. 9!
1.3.2!Le!col!du!Talus................................................................................................... 10!
1.3.3!La!tête!du!Talus................................................................................................. 10!
1.4!Anatomie!descriptive!du!calcanéus.......................................................................... 11!
1.4.1!La!face!dorsale!présente!d’avant!en!arrière!: ................................................... 11!
1.4.2!La!face!plantaire................................................................................................ 11!
1.4.3!La!face!antérieure ............................................................................................. 12!
1.4.4!La!face!postérieure ........................................................................................... 12!
1.4.5!La!face!latérale.................................................................................................. 12!
1.4.6!La!face!médiale ................................................................................................. 12!
1.5!L’articulation!talo‐crurale......................................................................................... 12!
1.5.1!Les!surfaces!tibio‐fibulaires............................................................................... 12!
1.5.2!La!trochlée!du!talus........................................................................................... 13!
1.6!L’articulation!sous‐talienne...................................................................................... 13!
1.7!L’articulation!transverse!du!tarse............................................................................. 14!
2!BIOMÉCANIQUE!DE!LA!CHEVILLE!ET!DE!L’ARRIÈRE!PIED ................................................. 14!
3!
!
2.1!Transmission!des!contraintes................................................................................... 14!
2.2!Mouvements!des!articulations!de!la!cheville!et!de!l’arrière!pied ............................ 15!
2.2.1!Mouvement!de!l’articulation!talo‐crurale......................................................... 15!
2.2.2!L’articulation!sous‐talienne............................................................................... 16!
2.2.3!L’articulation!transverse!du!tarse ..................................................................... 17!
2.2.4!Mouvements!des!articulations!sous‐talienne!et!transverse!du!tarse............... 17!
2.2.5!Inversion!et!Éversion!du!pied............................................................................ 18!
2.3!La!marche!normale5,17 .............................................................................................. 19!
2.3.1!Prise!de!contact!avec!le!sol ............................................................................... 19!
2.3.2!Phase!d'appui.................................................................................................... 19!
2.3.3!Phase!d'oscillation............................................................................................. 20!
2.4!La!marche!de!la!cheville!enraidie!ou!arthrodésée5.................................................. 20!
3!INDICATIONS!A!L’ARTHRODÈSE!TIBIO‐TALO‐CALCANÉENNE........................................... 21!
3.1!L’arthrose!bipolaire!de!cheville3,5............................................................................. 21!
3.1.1!Arthropathies!post!traumatiques!de!cheville ................................................... 22!
3.1.2!La!laxité!chronique!de!cheville.......................................................................... 23!
3.1.3!Arthropathies!inflammatoires........................................................................... 23!
3.1.4!Ostéoarthropathie!diabétiques......................................................................... 23!
3.2!Les!déformations!importantes!de!l’arrière!pied ...................................................... 24!
3.3!Les!échecs!d’arthroplastie!de!cheville!1820............................................................... 24!
3.4!Les!reprises!d’arthrodèse!de!cheville....................................................................... 24!
3.5!Les!fractures!comminutives!de!l’arrière!pied........................................................... 24!
3.6!Les!pseudarthroses!du!quart!distal!de!jambe .......................................................... 24!
4!CONTRE!INDICATIONS!A!L’ENCLOUAGE!RÉTROGRADE!DE!CHEVILLE .............................. 25!
4.1!Absolues ................................................................................................................... 25!
4.1.1!Articulation!sous!talienne!indemne .................................................................. 25!
4.1.2!Sepsis!évolutif ................................................................................................... 25!
4.2!Relatives ................................................................................................................... 25!
4!
!
4.2.1!État!cutané!précaire.......................................................................................... 25!
4.2.2!Artériopathie!sévère ......................................................................................... 25!
5!L’ARTHRODÈSE!TIBIO‐TALO‐CALCANÉENNE!!PAR!ENCLOUAGE!RÉTROGRADE................ 25!
5.1!Définition.................................................................................................................. 25!
5.2!Historique................................................................................................................. 25!
5.3!Technique!chirurgicale ............................................................................................. 26!
5.3.1!Installation!du!patient....................................................................................... 26!
5.3.2!Voie!d’abord!de!l’articulation!talo‐crurale........................................................ 26!
5.4!Biomécanique!de!la!cheville!arthrodésée ................................................................ 31!
6!LES!AUTRES!TECHNIQUES................................................................................................ 32!
6.1!TECHNIQUES!D’ARTHRODÈSE!TIBIO‐TALIENNE........................................................ 32!
6.2!TECHNIQUES!D’ARTHRODÈSE!SOUS‐TALIENNE........................................................ 32!
6.3!TECHNIQUES!D’ARTHRODÈSE!TIBIO‐TALO‐CALCANÉENNE ...................................... 32!
6.4!TECHNIQUES!D’ARTHROPLASTIE!DE!CHEVILLE......................................................... 32!
6.4.1!Prothèse!de!première!intention........................................................................ 32!
6.4.2!Arthroplastie!et!arthrodèse!de!cheville ............................................................ 32!
POPULATION,!MATÉRIEL!ET!MÉTHODE .................................................................................. 33!
1!OBJECTIFS!DE!L’ÉTUDE..................................................................................................... 33!
1.1!Objectif!principal...................................................................................................... 33!
1.2!Objectifs!intermédiaires........................................................................................... 33!
2!TYPE!D’ÉTUDE.................................................................................................................. 34!
3!POPULATION ................................................................................................................... 34!
3.1!Critères!d’inclusion................................................................................................... 34!
3.2!Critères!d’exclusion.................................................................................................. 34!
4!MODALITÉS!D’ÉVALUATION!ET!RECUEIL!DE!DONNÉES ................................................... 34!
4.1!Évaluation!clinique!et!radiologique!initiale.............................................................. 34!
4.1.1!Données!cliniques!initiales................................................................................ 34!
4.1.2!Données!radiologiques!initiales ........................................................................ 37!
4.2!Procédure!chirurgicale ............................................................................................. 37!
5!
!
4.3!Suivi!clinique!et!radiologique ................................................................................... 38!
4.3.1!Suivi!clinique ..................................................................................................... 38!
4.3.2!Suivi!radiologique.............................................................................................. 38!
5!ANALYSE!STATISTIQUE..................................................................................................... 40!
RÉSULTATS.............................................................................................................................. 41!
1!CARACTÉRISTIQUES!INITIALES!DE!LA!COHORTE!ÉTUDIÉE................................................ 41!
1.1!Sexe!et!âge ............................................................................................................... 41!
1.2!Antécédents!significatifs .......................................................................................... 42!
1.3!Étiologies!des!arthropathies!de!cheville!et!motifs!d’intervention ........................... 43!
1.4!Interventions!précédentes ....................................................................................... 46!
1.5!Score!clinique!préopératoire.................................................................................... 47!
1.6!Analyse!radiographique!préopératoire .................................................................... 48!
2!INTERVENTIONS!RÉALISÉES ............................................................................................. 48!
2.1!Matériels!implantés ................................................................................................. 49!
2.2!Verrouillage.............................................................................................................. 51!
2.3!Voies!d’abord!utilisées ............................................................................................. 52!
2.4!Pratique!d’une!greffe!osseuse.................................................................................. 52!
2.5!Gestes!associés......................................................................................................... 52!
2.6!Durée!de!l’intervention ............................................................................................ 53!
2.7!Type!d’anesthésie,!durée!d’hospitalisation.............................................................. 53!
3!SUIVI!RÉALISÉ................................................................................................................... 54!
4!RÉSULTATS!POST!OPÉRATOIRE........................................................................................ 54!
4.1!Score!SFMCP............................................................................................................. 54!
4.2!Satisfaction!des!patients .......................................................................................... 57!
4.3!Reprise!de!l’appui..................................................................................................... 57!
4.4!Fusion!osseuse!radiologique .................................................................................... 58!
4.5!Correction!de!l’équin................................................................................................ 60!
4.6!Axe!de!l’arrière!pied!en!post!opératoire .................................................................. 60!
4.7!Angle!tibio‐talien!de!profil ....................................................................................... 61!
5!COMPLICATIONS.............................................................................................................. 62!
5.1!Complications!per‐opératoires................................................................................. 62!
1 / 78 100%