Ebauche de la région de l'Oriental

publicité
Ebauchedelarégiondel'Oriental
Depuis1971leMarocs’estengagésurlavoiedelarégionalisation
entantquelevieretcatalyseuressentieldudéveloppement
économiqueetsocialdansuncadrejuridiqueprécisquedéfinissent:
l-ledahirdu16juin1971portantcréationdesrégionséconomiques,
notammentsonarticle2selonlequellarégionest«uncadred’action
économiquedanslequeldesétudesserontentreprisesetdes
programmesréalisésenvued’undéveloppementharmonieuxet
équilibrédesdifférentespartiesduroyaume»
2-telqu'ilaétécomplétéetmodifiéparleDahirn°1-97-84du2Avril
1997etledécretN°2-97-246du17Août1997)(1*).
3-lesdifférentesrévisionsdelaConstitutiondepuislors.
4-lanouvelleloiorganique111.14(B.On°6440du18/02/2016,page
197)(2*),portantstatutdesnouvellesrégions,aunombrede12,
tellesqu’ellesontétédélimitéesparledernierdécoupage
administratifetdéfiniesparleDécretn°2.15.10du20Février2015,«
fixantlenombredesRégions,leursnoms,leursChefslieuxetles
PréfecturesetProvinceslescomposant,publiéauBulletinOfficieln°
6340du05Mars2015«(3*)
Acetarsenaljuridiquevients’ajoutercettesemainel’adoptionpar
leConseildeGouvernementde22textesrelatifs«auxprocédures
d’élaborationdesplansdedéveloppementrégionaux»enplusde3
autrestextesadoptésauparavantsurlapassationdepouvoirsetle
budgetdesrégions(4*).
EneffetlesPouvoirsPublicsveulent,depuis2015,boosterla
régionalisationavancéeenladotantd’uncadrejuridiquefiablequilui
permetted’existervraimentauseindesCollectivitéslocaleset
régionales.
Selonledernierdécoupageadministratiflarégiondel’Orientala
subiunelégèremodificationcarlajeuneProvincedeGuercif(créée
en2009),faisantpartiejadisdelarégiondeTaza-AlHoceimaTaounate,yaétéintégrée.L’ajoutrécentdeGuercifs’estmatérialisé
paruneplusgrandesuperficieetuneaugmentationdelapopulation
maislesdonnéeséconomiquesrécentesyafférentn’ontpasencore
étéglobalementexploitéesetprisesenlignedecompteparles
différentsrapportsetétudesconsultés.
Situéeauxportesdel'Europe(Melillaetfrontdemerde200kms)
aunordetduMaghreb(520kmsdefrontièreavecl’Algérie)larégion
del'Orientalestcomposéede7ProvincespluslaPréfectured'Oujdaangad,diviséeen27communesurbaines,87communesruraleset15
Cercles;auxquelss’ajoutelaprovincedeGuercif:unecommune
urbaine,neufcommunesruraleetdeuxCercles.Lesprovincesclefs
sontOujda-angad,Nador,Berkane
Compositiondel’Oriental:
-OujdaAngad(Préfecture)
-Berkane(Province)
-Jrada(Province)
-Nador(Province)
-Taourirt(Province)
-Driouch(Province)
-Guercif(Province)
-Figuig(Province)
Lasuperficieestde90127km2,soit11,7%delasuperficiedu
Royaume(RecensementGlde2014)avecunedensitédepopulation
de26ha/km2contre48%auniveaunationaletd'unepopulationde
2.314.346(3954étrangers)composéede494530ménagessoit6,8%
delapopulationtotalenationale.
Lataillemoyennedesménagesestde4,7%individusparménage
avecunpicpourGuercifetTaourirt(5,3%)etJerada(5,2%).Ils’agit
d’unepopulationjeunedontplusde50%ontmoinsde25anset51%
desexeféminin.
Letauxd’accroissementdelapopulationdurantlesdixdernières
annéesnedépasseguère1%contre1,25%auniveaunational.
Lapopulationdel’Orientalsedistingueaussiparadoxalementpar
sonforttauxd'urbanistionquiestde65,4%contre60,3%auniveau
nationaletsaconcentration,presque70%,aunorddelarégionpour
desraisonséconomiquesetdeproximitéparrapportàFiguig,Jrada
quin’estpluslepoumonéconmiqueminierdelarégiondepuisla
fermeturedesCharbonnagesduNord.
Economiquementlarégioncontribuepour4,7%auPIBnational.
LetauxdechômageyestleplusélevéduMaroc,17%,loindevantles
troisrégionsdusudquiculminentà15,3%(voirtableau)
Malgrélesdisparitéssocio-économiquesentrelenordetlesudles
principalescaractéristiquesdecetterégionprisecommeuneentité
indivisibleetsolidairesontl'importancedusecteurtertiairequi
produitdesservicesmarchandsetnonmarchands(commerce,
tourisme,administrations,transports,activitésfinancièreset
immobilières,lesassurances,l’éducation,lasanté...).Ilreprésenteà
luiseulenviron52%del’activitééconomiqueetcommerciale.
Ilestànoterqueletertiairedanslespaysdéveloppésreprésentela
branchelaplusactivedel'économieentermesd'emplois,entre60%
enFranceet70%auxUSA...
Lesecteurprimairequiregroupel’agriculture,l'élevagelapêche,
lesforêts,lesmines,lesgisements...occupeuneplacenon
négligeablemaisresteembryonnaire,justesuffisantpourl'autoconsommationmalgrélavocationpastoraleduSud,leseffortsdu
secteurhalieutiqueauniveaudelaProvincedeNador(40%des
produitsdelapêchesurlacôtedelaMéditerranée)etl'importance
delaproductiond'agrumesdontbénéficientlaProvincedeBerkane
etNadorgrâceàl’irrigationmodernequepermetlefleuvedela
Moulouyaetquifaitdel’Orientalla3èmerégionagricoleduMaroc.
Lesecteursecondairequiregroupelatransformationdesmatières
premièresestsurtoutaxésurlaCimenteriedel'Oriental(laCIOR),la
SonasiddeNador,l’agro-industriedeSelouane,Madagh,l’agropole
deBerkane,lasucreriedeZaio,laColaimo,laplomberiedeouedel
heimeretlesdifférenteshuileriesdeTaourirtetdeGuercifainsique
quelquespetitesunitésinsignifiantesmacroéconomiquement.
Maispourrenforcerl’infrastructureexistanteetpromouvoirle
développementdurabledel’Orientaldeseffortscolossauxontété
entreprisaveclaparticipationdel’Agencedel'Orientalsous
l’impulsiondeSaMajestéleRoietconformémentàsesHautes
Directivespourl’implantationd’unpôleéconomiquestratégiquedit
MedEstquienglobeletechnopoled'Oujda,l'agropoledeBerkane,
l'infrastructureportuairedeNadorWestMedencoursderéalisation,
l'agro-industriedeSelouane,lastationsolairethermiquedeAinBeni
Mathar,lesstationstouristiquesdeMarchicaetdeSaidia…
Ceconstatétantposé,onnepeutvéritablementappréhender
l’économiedelarégionsanstenircomptedel’apportdestravailleurs
marocainsàl’étranger(TME)etlesrevenusgénérésparl’
“undergroundeconomy”sinoncommentexpliquerlefaitquela
régiondel’Oriental(casde16régions)quineneproduitque4,7%du
PIBsoitclasséeimmédiatement2èmeaprèsleGrandCasablancaqui
produit23,4%duPIB,dupointdevuedelaconsommationfinaledes
mènagespartêted’habitantquiestrespectivementdel’ordrede
19.628dhet22.769dhparhabitantpourleGrandCasablanca.Etce
endépitd’untauxdechômagerecordde17%,leplusélevédu
Royaume.
Etmêmedanslecasde12régionspostérieurementcrééesau
RecencementGénéralde2014l’Orientalestclasséparmilesquatre
régionsquiontdesDCFM(dépensesdeconsommationfinaledes
ménages)partêtesupérieuresàlamoyennenationale(16263DH).Il
s’agitdelarégiond’EdDakhla-OuededDahablargemententête
avec(37641DH),del’Oriental(19255DH),deCasablanca-Settat
(18634DH)etdeTanger-Tétouan-AlHoceima(18201DH).
SelonlaVieEconomiquelarégiondraineuneéconomiesouterraine
ouinformelledel'ordrede"6milliardsdedhparan,soit40%du
chiffred’affairesréaliséparcephénomèneàl’échellenationale"(la
vieéconomiquehttp://lavieeco.com/news/economie/la-strategie-dedeveloppement-de-loriental-pour-doubler-son-pib-en-9-ans20390.html).
Celaétant,larégiondel'Orientalestpriséepoursesdattesde
Figuig,saclémentineetsesorangesdeBerkaneetAklim,seshuiles
deTaourirt,sonmoutonderaceBniguil,sonsitetouristiquedeSaidia
ainsiquelastationdeMarchica,saproximitéavecl'Algériequienfait
laportefutureduMaghrebdansunprocheaveniretsaproximité,
sonouverturesurl'EspagneetlaMéditerrannée.
Toujoursest-ilquepourmieuxappréhendercetterégionils’avère
nécessaired'aborderlaprésenteétudeselonleplansuccinctsuivant
I-Indicateursdémographiques
II-climat
III-Indicateurséconomiquesetfinanciers
I-indicateursdémographiques:
Lapopulationdelarégionestde2.314.346,soit6,8%dela
populationtotaleduMarocdont65%résidentdanslemilieuurbain
avecuneforteconcentrationaunordencesensquelaPréfecture
d'Oujda-angadetlaProvincedeNadorabritentàellesseulespresque
50%delapopulationrégionale.Autotal70%delapopulationdela
régionhabitelesProvincesdunordtandisque,exoderuraletmilieu
naturelhostileobligent,lesudsedépeupledeplusenplusaufildes
ans.
A) TableaudelarépartitiondelapopulationparProvinceetmilieu
derésidence(urbain&rural)selonlerecensementde2014
B) DiagrammedelarépartitiondelapopulationparProvince(les
deuxmilieuxderésidenceconfondus)
C) DiagrammedelarépartitiondelapopulationparProvince
(milieuU)
D)DiagrammedelarépartitiondelapopulationparProvince(milieu
R)
E)Cartedutauxd’urbanisationdanslesdifférentesProvincesde
l’Oriental.
F)Cartedelarépartitiondelapopulationparcommune
G)EvolutiondeseffectifsdesménagesselonlesProvincesetlemilieu
derésidence
H)EvolutiondestaillesdesménagesselonlesProvincesetlemilieude
résidence
II)Climat:
Leclimatestdetypeméditerranienchaudetsecenétésurlescôtes
aunord,continentalàsemiarideàl’intérieurdesterresetaridesur
leszonesaustraleséloignéesausuddelarégion.
Généralementilfaitbeau,lapluviométrieestfaible,trèsirrégulière,
insuffisantepourlesculturesenterresBourcarnedépassantguère
unemoyenneannuellede300mmauNordà100mmausud.
LarégionesttraverséeparlefleuvedelaMoulouyaquiestle
principalcourd’eaudelarégionetlepluslongduMaroc(600kms).Il
prendnaissanceaucoeurdumoyenAtlas(MontagneAyachi)dansla
ProvincedeMideltetsejettesurlaméditerranéeàl'embouchurede
lazonehumideduSIBE(sited’intérêtbiologiqueetécologique)dela
MoulouyaàSaidiaquiconstitueuncomplexeestuarien.Elleest
classéesited'intérêtbiologiqueetécologiquedebiodiversité
importantedeportéeinternationalequifaitl'objetd'étudedansle
cadreduprojetMedWetCoastparlesinstancesnationaleset
intergouvernementales.
LaMoulouyaconstitueunfoyerd'hivernagedeplusieurséspèces
d'oiseauxd'eauenvoiededisparition.
LesprincipauxbarragessontMedVmisenoeuvreen1967(capacité
de700millionsdem3audépartmaisréduiteactuellementà400)et
MechrâaHammadi(capacitéderetenuede6,6millionsdem3)
datantde1955.IlsontétérenforcésparlebarrageHassanII
(capacitéde200millionsdem3)surlefleuveZaquiirriguelavallée
ZadeTaourirt.
LefluxmoyendelaMoulouyaestdel'ordred’unmilliarddem3par
an.Ellefournitenviron600millionsdem3pourl’irrigationde
l’Oriental.
LebarragedeMelloulouirriguelaProvincedeGuercif,notammentla
communeruraledeTaddertoùl’irrigationsefaitdefaçonmoderneà
l’instardesProvinesdeBerkaneetNador.
L’embouchuredelaMoulouya
LefleuvedelaMoulouya
LacdubarrageMedVsurlaMoulouya
MechraaHammadisurlaMoulouya
barrageHassanIIsurZa
III-Indicateurséconomiquesetfinanciers
A) Indicateurséconomiques
B) Couverturefinancière
A)Indicateurséconomiques:
L’économiedelarégionestconcentréeessentiellementaunord,
làoùrésideprèsde70%delapopulationdansdescentresurbains
dontlesplusimportantssontOujda,Nador,Berkane…Comme
énoncéprécédemmentlesecteurtertiairedominel’activité
économiquedecettepartiedelarégioncarilemploiequasiment
52%desactifsquecesoitdanslecommercedesproduitset
marchandiseset/oudesprestationsdeservices,danslesdifférentes
administrationsetcollectivitéslocales.
L'agriculturepeineàcréerdel'emploiagricole.Lesdébouchés
irréguliersetsporadiquesn'ydépassentguère25%desactifsetce
endépitd’unesuperficiecultivablede700000hadont85%enterres
bour.
Sabranchelaplusrentablerésidedanslaproductionde220000
tonnesd'agrumesetautresfruitsetlégumessurunesupérficiede14
000ha,essentiellementdanslesProvincesdeBerkaneetNador,ce
quifaitdecetterégionla3èmerégionagricoleduMaroc.
L’oléiculture,notammentdanslesProvincesdeTaourirtetGuercif
produitplusde17%delaproductionnationaled’olivesbonan,mal
an
Quantaurendementdelacéréacultureilesttrésfaiblecar
tributairedesaléasclimatiquesetdufaibleniveaudepluviométrie
qu'aggravelanonfertilitédesterrescéréalièresenbourdusudetde
l'ouestcommeGuercifparexempleoùFehamaaunfortdegréde
salinité.Lescéréalesoccupent80%dessupérficiescultivées.
Lapêchemaritimeavecsesdeuxports,BniNsaretRasKebdana,
assure40%descaptureset60%entermesdevaleurmarchandede
laMéditerranée.
Letourisme,malgrél’aménagementdelabaiedeSaidiacomme
sitetouristiqueduPlanAzurbatiesur700haetunemarinade700
anneauxainsiquelamiseenvaleurdelalagunedeMarchicasurune
superficiede120km2d’unelongueurde25kmsàNador,resteune
activitélimitéeàlasaisond’étécommedanslepasséoùSaidiaétait
perçuecommeuncentred’estivageetderésidencesecondairedont
larentabilitéannuelleresteàaméliorerpourcouvrirlesdépenses
annuellesengagéesetrémunérerlecapitalimmobiliséinvestidans
desinfrastructurestouristiquesquinesontfonctionnellesque3à4
moisparan…EtpourtantlaplagedeSaïdia,longuede15kmsfait
partiedesplageslesmoinspolluéesduMarocetdisposed’une
capacitéd’accueilde30000litsalorsquelapopulationlocalene
dépasseguère9000habitantssurunesuperficiede403ha.
Lesprincipauxhôtels5*sontIberostaretBeLivequisontouverts
uniquementenétémaisilexisteégalementdebellesrésidenceset
maisonsd’hôtespourlalocationindividuelleoudegroupespascher
horssaison.
BeLive
Iberostar
Résidenceprivée
Endécembre2013l’Agencedel’Orientaladresséunconstat
alarmantsurl’économiedelarégion(voir5*):
StructureduPIBparsecteur
Larégiondisposed’unréseaudetransportaérienetterrestre,(5000
km)appréciableavecdeuxaéropports,oujda-angad,alaroui-nador
etunaérogaremoyensituéàBouarfa,uneautorouteOujda-casa,
ainsiqued’unréseauOncfde684kmsreliantOujdaetNadoraureste
duroyaunedontOujda-Fès307kms,Oujda-Bouarfa250kms,Oujdafrontièrealgérienne10kms,Taourirt-bniNsar117kms.
LarégiondisposeégalementduportdeBeniNsarquiestleport
industrieldelarégionetduportdeRasKebdanna.Unautregrand
port,NadorWestMed,estenprojetetd'autresportsdepêcheetde
plaisanceexistent(Saïdia,RasElMa,Marchica,etc.).
Quantauxmineraislesprincipauxsontleplomb(jadis40%dela
productionnationale),lezinc(27%delaproductionnationale)et
l’argilesmectique(100%delaproductionnationale).
L’élevageconstitueuneactivitépastoralenonnégligeablepour
certainesProvincesdontlapopulationestd’originenomadecomme
Guercif,Taourirt,figuig.
Larégionabrite92000têtesdebovinsdont84%deraceaméliorée,
2,5millionsd’ovinsdontlaraceBeni-guilquiesttréspriséedanstout
leMaroc,500000têtesdecaprins.
Sommetoutelaproductionannuelledevianderougeestestiméeà65
000detonnes.
B)Couverturefinancière
Larégionestclasséecommeétantuneplacefinancière
importanteentermesdedépôts,2èmeou3èmeduMaroc
aprèsCasaetRabatenraisondel’apportdestravailleurs
marocainsàl’étrangeretdesesactivitéscommercialestrès
florissantesavecl’Espagnedontl’enclavedelavillede
Melilla,plaquetournantedelacontrebandeoùl’argentcoule
àflotsetquiconstitueunvéritableparadisfiscalexonéréde
touslesimpôtsettaxes.
DeuxagencesdeBank-Al-Maghrib,àOujdaetàNador
supervisentlesactivitésbancairesauniveaudelarégionqui
estlargementcouverteparsuffisamentd’établissements
financiersetbancairesdanstouteslesvillesdelarégion.
Lesdépôtssonttrèsimportants,surtoutàNadorquibrasse
unequinzainedemilliardsdedhenraisondesesactivités
commercialesavecl’éldoradodeMelilla…
SelonlechercheurabdelkaderGuitouni,docteurd’Etatayant
soutenusathèsesurlethème“LeNord-Estmarocain:réalité
etpotentialitésd’unerégionexcentrée”(voir6*)l’Orientala
toujoursétéuneterred’immigration,versl’Oranied’abord
quiavaitbesoind’unemain-d’oeuvresalariéeenagriculture
etdepuislesannées1960versl’Europe.Grâceàcette
immigrationetàsesapportsettransfertsmonétairesen
deviseslarégionestdevenueuneplacefinancièretrès
importante.CependantlescapitauxdéposésàNadoret
Oujdaenparticuliersontsous-utilisésetnesontpasinvestis
pleinementdansdesprojetsproductifsetgénérateursde
richesseetd’emploispourlarégion.
Demêmelenombredesagencesbancaires,enraisondece
fluxmonétairedel’étrangerestpasséde30agencesen1995
à75en2011.
En2009lesTMEouMREdelarégion,précisel’auteur,ont
transférés11,5MMdhsuruntotalauniveauduMarocde50
MMdh,soit25%desapportsendevisesdestravailleurs
marocainsàl’étranger.Malheureusementseulement2,7
milliardssontmobiliséslocalement,leresteestinvestià
l’OuestduMarocsurtoutàCasablanca.Autrementditles
dépôtsbancairesdelarégiondel’Orientalfinancent
l’investissementetledéveloppementd’autresrégions
Enconclusionilcouledesourcequel’essoréconomiquede
l’orientalréside,dansuneéconomiemondialisée,dans
l’ouvertureverslevoisindel’est,l’Algérieentantque
partenaireetclientetl’Espagneentantqueportevers
l’Europe…
Lediscoursroyaldemars2003s’inscritdanscetteoptiqueet
adéclenchéleprocessusdedéveloppementauniveau
régionalenjetantlespremiersjalonsdel’infrastrucurede
basenécéssaireaudécollageéconomiqueetsocialpourle
bienêtredesorientaux...
ANNEXE:Notes(*)etBibliographie
Monographiedelarégiondel’Oriental-mars2016,HCP,Direction,
régionaled'Oujda:
http://www.hcp.ma/regionoriental/docs/Monographie2016/monographie2016.pdf
Recensementgénéraldel'habitat,régiondel'Oriental,HCP,Direction
Régionaled'Oujda:
http://www.hcp.ma/regionoriental/docs/RGPH2014/Premiers%20Resultas%20du%20RGPH%202
014final_29_04_2015.pdf
L'Oriental,chiffresclefs2013,HCP,DirectionRégionaled'Oujda:
http://www.hcp.ma/regionoriental/docs/ETUDESREGIONALES/ORIENTALatoutspotentialites.pdf
Guidedel'Investissementdanslarégiondel'OrientalduMaroc.
Opportunitésetconditions-2011-NationsUnies:
http://unctad.org/fr/PublicationsLibrary/diaepcb2010d10_fr.pdf
L’Agencedel’Oriental:
http://www.oriental.ma/fr/Page-1/Accueil
Haut-CommissariatauPlan(PopulationLégaleauMaroc2014):
http://www.hcp.ma/downloads/Maroc-en-chiffres_t13053.html
(1*)BulletinOfficieln°:4470du03/04/1997-Page:292
Dahirn°1-97-84du23kaada1417(2avril1997)portant
promulgationdelaloin°47-96relativeàl'organisationdelarégion:
http://adala.justice.gov.ma/production/html/Fr/liens/..%5C82202.ht
m
(2*)-B.On°6440du18/02/2016,page197:
http://81.192.52.100/BO/FR/2016/BO_6440_Fr.pdf
(3*)-B.On°6340du05/03/2015:
http://www.pncl.gov.ma/fr/EspaceJuridique/DocLib/d%C3%A9cret%2
0fixant%20le%20nombre%20des%20r%C3%A9gions.pdf
(4*)LEMarocapprouveunesériededécretssurlarégionalisation
avancée,AlHuffpost/maghreb/maroc:
http://www.huffpostmaghreb.com/2016/06/17/regionalisationavancee-m_n_10526978.html
(5*)REGIONDEL’ORIENTAL
UNNOUVEAUPÔLEDEDÉVELOPPEMENT:
http://www.agenciaidea.es/documents/220483/235370/Rahmaoui+
Presentation.ppt
(6*)“l’Orientalmarocain:d’unerégionpériphériqueàunerégion
charnière”
http://www.oriental.ma/fr/Page-27/actualites/actualite-de-laregion/loriental-marocain--dune-region-peripherique-a-une-regioncharniere/37-338/
Ministèredel'AménagementduTerritoire,del'Eauetde
l'EnvironnementSecrétariatd'Etatàl'Environnement:
DIAGNOSTICPOURL'AMENAGEMENTDES
ZONESHUMIDESDUNORD-ESTDUMAROC
EmbouchuredelaMoulouya:
http://vinc.s.free.fr/IMG/MWC_Maroc_ZH_Moulouya.pdf
Météoetclimat:OrientalRegion(Maroc):
https://planificateur.acontresens.net/afrique/maroc/oriental_region/2597553.html
COMPTESREGIONAUX
PRODUITINTERIEURBRUTETDEPENSESDECONSOMMATIONFINALE
DESMENAGES2013:
http://www.hcp.ma/attachment/603197/
AbdelazizLaasikri
Téléchargement