Тошкент- 2006

O’ZBEKISTON RESPUBLIKASI OLIY VA O`RTA MAXSUS TA`LIM
VAZIRLIGI
URGANCH DAVLAT UNIVERSITETI
JAHON TILLARI FAKULTETI
„Nemis tili“ kafedrasi
„5220100“ Fransuz filologiyasi
bakalavriyat yo`nalishi talabalari uchun
« Til tarixi (fransuz tili) »
fani bo`yicha
O`QUV USLUBIY MAJMUASI
Tuzuvchi: Avazmetov Q.
Urganch-2008

Mazkur o’quv uslubiy majmua kunduzgi bo’lim 5220100-fransuz
filologiyasi bakalavriat yo’nalishi 3-bosqich talabalari uchun mo’ljallangan.
Mazkur kurs predmeti hozirgi zamon nemis tilining gramatik qurilishi
haqidagi nazariy fan hisoblanadi. U gramatikaning o’z elementlari va shuning bilan
birga tilning boshqa bo’limlari o’rtasidagi munosabatlarni yoritib beradi.
Nazariy gramatika fani talabalarni jahon germanistlarining gramatika
sohasida yaratgan va ma’lum darajada muhim ahamiyatga ega bo’lgan ilmiy-
nazariy ishlari bilan tanishtirishni ko’zda tutadi. Ma’ruzalarda nazariy
gramatikaning asosiy muammolari ko’rib chiqiladi va ayrim murakkab gramatik
hodisalar yoritib beriladi.
Tuzuvchi: Avazmetov Q.
Taqrizchilar: prof. J. Yaqubov
O’zDJTU “fransuz tili grammatikasi va tarixi”
kafedrasi mudiri
Dastur va rejalar O`zbekiston Respublikasi oliy va o`rta maxsus ta`lim
vazirligi tomonidan 2006-yil 4-ijulda № BD 5220100-3.06 raqami bilan
ro`yxatga olingan o`quv dasturi asosida tuzilgan.
Ushbu o`quv uslubiy majmua UrDU ilmiy metodik kengashining 2008-yil
______________ yig`ilishida ko`rilib, nashrga tavsiya etilgan.

ЎЗБЕКИСТОН РЕСПУБЛИКАСИ ОЛИЙ ВА ЎРТА МАХСУС
ТАЪЛИМ ВАЗИРЛИГИ
Рўйхатга олинди Тасдиқланди ЎМТВ
Тил тарихи (француз тили) фанидан
ДАСТУР
Билим соҳаси 220000 —гуманитар фанлар
Бакалавр йўналиши 5220100 — Филология (француз тили)
Тошкент- 2006

Тузувчи: Ёқубов Ж.А. ф.ф.н., доцент |
Тақризчилар: Маматов А.Э.ф.ф.д., профессор (ЎзДЖТУ)
Эрматов Б.Э. ф.ф.н., доцент (ЎзМУ)
Дастур Ўзбекистон Давлат жаҳон тиллари университети
Илмий кенгашида кўриб чиқилган ва тавсия этилган.
200 _ йил « ___ » ________________- сонли мажлис баёни.
Мувофиқлаштирувчи кенгашнинг_________ қайдномаси
билан тасдиққа тавсия этилган

Кириш
Француз тили тарихи фанининг асосий вазифаси ва мақсади талабаларда
француз тилининг келиб чиқиши, унинг ривожланиши, бошқа роман, герман
ва дунёдаги мавжуд бошқа тил оилаларига мансуб тилларнинг таъсири
натижасида ўзгариб бориши ва ниҳоят француз тили ва унинг тарихи устида
илмий изланишлар олиб борган дунё олимлари, уларнинг тил ривожидаги
қўшган ҳиссалари тўғрисида маълумот беришдан иборат. Шунингдек турли
адабиётларга таянган ҳолда француз тили ривожининг нафақат тарихий
жараёнлари, балки унинг лексик, грамматик ва фонетик кўринишларига ҳам
эътибор қаратилади.
Француз тилининг келиб чиқиши унинг даврма-давр ривожланиши. Француз
тили мансуб бўлган роман тиллари оиласи ва унинг таснифи. Роман
тилларининг келиб чиқишида халқ лотин тилининг роли. Француз тилининг
ривожланишида бошқа тилларнинг аҳамияти ва аксинча. Француз тили
борасидаги изланишлар каби масалаларни ҳал этиш ушбу фаннинг асосий
мақсадларидан ҳисобланади.
Галло-роман даври. V —VIII асрлар.
Роман тиллари оиласи уларниниг турли олимлар томонидан келтирилган
таснифлари. Француз тилининг пайдо бўлишида тарихий шароит ва ушбу
даврдаги илк қабилалар. Романлаштиришнинг бошланиши. Шимолий
Галлияда халқ лотин тилининг қўлланиши ва талаффузда юз берган асосий
ўзгаришлар. Лотин тилинииг турли соҳалардаги кўринишлари. Урғули
унлиларда дифтонг, аффрикат ва ундошларнинг қисқариши. Грамматикадаги
асосий ўзгаришлар.
Қадимги француз тили даври. 1Х-ХШ асрлар.
IX-XIII асрларда Францияда феодализмнинг ривожланиши, қиролликнинг
пайдо бўлиши. Франциянинг бирлашиши, қадимги француз тили ва унинг
шевалари. Ёзма адабиётнинг пайдо бўлиши. Қадимги француз тили
ёдгорликлари. Товушлар тизимида унлиларнинг пайдо бўлиши ва унинг
хусусиятлари. Дифтонг ва трифтонгларнинг пайдо бўлиши. Ундошлар.
Аффрикатлар. Ундошлар олдида “s” нинг йўқолиб кетиши.
Тилнинг грамматик тузилиши. От ва унинг категориялари. Келишиклар.
Қаратқич ва жўналиш келишикларининг ифодаланиши. Сифат. Олмош.
Артикл. Феъл ва унинг категориялари. Асосий конструкциялар. Ўтган замон
сифатдоши шакли (еstге). Гапнинг тузилиши. Содда гап. Содда гапда сўл
тартибининг 6 та варианти, яъни Л. Фуленинг назарияси. Эргаш гап ва унинг
турлари. Келишик кўшимчаларининг йўқолиб кетиши. Имперфект
замонининг XII асрдан бошлаб кенг қўлланиши. Ўтган замонларнинг
қўлланиши. Сюбжонктивнииг қўллана бошланиши. Лексика. Қадимги
француз тили даврида суффикс ва префикс (олд ва орқа кўшимча) лар
ёрдамида сўзларнинг ҳосил бўлиши. Провансал ва лотин тилларининг
ривожланиши. Биринчи ёзма ёдгорликлар. (Страсбург қасамёди).