
L’ÉCONOMIECIRCULAIREPEUT‐ELLERÉPONDREAL’ÉPUISEMENTDESRESSOURCESNATURELLES?/ALMADUFOUR‐AOÛT2014
4
perd,riennesecrée,toutsetransforme»:laformuledeLavoisierpourraitêtrelecœurdela
philosophiedecemodèle,lebiomimétismeétantceluidesonéthique.
Visioninclusive,dontladéfinitionn’estpasnormalisée,l’économiecirculaireenglobedesnotions
tellesqueledécouplage,l’éco‐conception10,les3R11.Sespropositionssontavanttoutdestinéesà
pallierlapénuriedematériaux,toutefoisuneéconomievéritablementcirculairedevrait,dansl’idéal,
êtreintégralementalimentéepardesénergiesrenouvelables.
L’économiecirculaireprocèded’avantagedelavisiondudéveloppementdurabledéfendueparles
EtatsetlesorganisationsinternationalesdepuislerapportBrundtland12quedecelleprônantun
arrêtdelacroissancedémographiqueetéconomique,découlantdurapportMeadows13.Volontiers
inspiréepardesthéorieséconomiquescommelescyclesdeKondratieff14,elleaétésacréevoie
royaledel’adaptationducapitalismeaucaractèreirrémédiablementlimitédesressourcesnaturelles
lorsdudernierforuméconomiquemondialdeDavos15.
Eneffet,pouratteindreundéveloppementéconomiquevertueux,l’économiecirculairenetablepas
surlalimitationdelaproductiondebiensetdeservicesmaissurlaréductiondelaquantitéde
matièrepremièrenécessaireàcettedernièreetledéveloppementdesaréutilisationconstanteet
optimale.Cefaisant,lagénérationdenouvellesvaleurséconomiques‐etdoncdecroissance‐
reposeraitdeplusenplussurdesactivitésderécupérationdesbiensusagésetderéemploi,àtravers
10
Démarchepréventive,àl’étapedelaconceptiond’unproduitoud’unservice.Elleprendencomptel'ensembledes
phasesdesoncycledevie‐extractiondesmatièrespremières,production,distribution,utilisationetfindevie‐selonune
approchemulticritèredesproblèmesenvironnementaux:eau,air,sol,bruit,déchets,matièrespremières,énergie.
11
GestiondesproduitsenfindevieetdesdéchetsparlaRéductiondelaquantitédeproduitsarrivantenfindevie,la
Réutilisationdesproduitsoudeleurscomposants,et,endernierressort,leRecyclagedesmatièrespremières.Auseinde
l’Unioneuropéenne,elleaacquislerangdenormesuiteàl’adoptiondelaDirectiveeuropéennesurlesdéchets(Directive
2008/98/EC)etsatranspositionparlesEtatsmembres.
12
RapportdelaCommissionMondialesurl’EnvironnementetleDéveloppementdel’OrganisationdesNationsunies,Notre
aveniràtous,1987.Ildonnedudéveloppementdurableunedéfinitiongénéralen’excluantpaslapoursuitedelacroissance
économique.Ildevientdèslorsattractifpourunepluslargeséried’acteurs,etreçoitlesoutiendelacommunauté
internationale,dontceluidesEtats‐Unis.IlsertdebaseauxtravauxdelaConférencedeRiode1992.
http://www.diplomatie.gouv.fr/fr/sites/odyssee‐developpement‐durable/files/5/rapport_brundtland.pdf
13
Rapportd’uneéquipeduMassachussetsInstituteofTechnology(MIT)commandéparleClubdeRome,Rapportsurles
limitesdelacroissance,1972.Vivementcritiquéparleséconomistesnéolibéraux,ilprédituneffondrementdela
dynamiquesocio‐économiquemondialeparpénuriedematièrespremièreset/ouhausseinsupportabledelapollutionau
courantduXXIèmesiècle.Leprogrèstechniquenepouvantquedifférercedernier,lerapportprôneunelimitationdela
croissancedel’activitééconomiqueetdémographiquemondiale.Destravauxontcomparécesmodélisationsàla
dynamiquemondialeactuelle.Ellecorrespondraitauscenario«standardrun»,situantl’effondrementdusystèmemondial
verslemilieuduXXIèmesiècle.GrahamTurner,AcomparisonoftheLimitistoGrowthwithThirtyYearsofReality,Socio‐
EconomicsandtheEnvironmentinDiscussion(SEED),2008,http://www.csiro.au/resources/SEEDPaper19
14
Kondratieff,économisterévolutionnairerusse,fusilléen1938,émitl’hypothèsequel'économiecapitalisteévoluaitselon
descycleslongs,d'uneduréede40à60ans.Schumpeterassociacescyclesàl’avènementdevaguesd'innovations
groupéesautourd'unedécouvertecentrale,commelamachineàvapeurquiaouvertlavoieàlarévolutionindustrielleet
lechemindeferquiadynamisél'économiedesannées1880jusqu’àlasecondeguerremondiale.
15
TheGuardian,“BusinessleadersinDavoskeentomainstreamcirculareconomy”,27janvier2014
http://www.theguardian.com/sustainable‐business/business‐leaders‐circular‐economy‐mainstream‐davos