Autrespesticides Agriculture,nettoyagesurbains,jardins
particuliers
Atrazine,Ethylènethiourée,
Heptachlor,Lindane,Malathion
Retardateursde
flamme
Moussespourlesmobiliers,tapis,équipements
électroniques
Polybromodiphényles(PBDE)
Dérivésphénoliques Désinfectants,plastiques,cosmétiques
BisphénolsA,Parabens,
Halogénophénols
Source:ExpertisecollectiveAFSSETINSERM,2008:Canceretenvironnement.
Expositionsauxperturbateursendocriniens
Enpopulationgénérale,l’eauetl’alimentation(migrationdesubstancesdepuisl’emballage,contaminationdes
solsdecultures,résidushormonauxdanslaviande),maiségalementl’airetlescosmétiques,sontles
principalessourcesd’expositionauxPE(
Afsset
,2006;
Inserm
,2008).Cependant,endehorsdesaccidents
(explosiond’uneusinedepesticidesàSévéso,parexemple),l’expositionauxPEdelapopulationgénérale
concernedefaiblesdosesdefaçoncontinue.
Enmilieuprofessionnel,lesexpositionssont,commeenpopulationgénérale,leplussouventmultiples,maisà
desdosesplusimportantesquedanslapopulationgénérale(
INRS
,2002).Plusieurssecteursprofessionnels
sontconcernés,tantauniveaudelaproductionquedel’utilisation:agriculture(manipulationdepesticides),
industriespharmaceutiques(productiond’hormones)etchimique(fabricationdespesticides,matières
plastiques),etc.
Perturbateursendocriniensetcancer
PlusieursétudesontétépubliéesconcernantdeseffetspotentielsdesPEsurlasantéhumaine:diminutionde
laqualitédusperme,fréquenceaccruedecertainesanomaliesdudéveloppementdutractusgénital,
augmentationdel’incidencedecertainespathologieshormonodépendantes.
Enpopulationgénérale
CertainessubstancesPEsontconnuespourleurseffetsavérésoususpectésdansl’apparitiondecancers
hormonodépendants(sein,utérus,prostate,testicules):
Lediéthylstilbestrol(DistilbèneouDES)aétéprescritdanslesannées19501960pouréviterles
avortementsspontanés.IlaétéinterditenenFranceen1977suiteàladécouverted’unliendansles
années70entrel’administrationdeDESàdesfemmesenceintesetlasurvenuedecancersduvagin,du
sein(Palmer,2008)etdel’utéruschezlesfillesdesmèrestraitées(OuvrageDEStroisgénérations,2010).
Lechlordéconeestuninsecticideorganochloréautrefoisutilisédanslesbananeraies.Ilcontaminelessols,
leseaux,etcertainsalimentsd’originevégétaleouanimaleoùilaétéutilisé(notammentenGuadeloupeet
enMartinique).Lechlordéconeestclassécancérogènepossiblepourl’homme(groupe2B)parle
CIRC
.De
récentesétudesmontrentunerelationentreexpositionauchlordéconeetlasurvenueducancerdela
prostate(Quénel,2011),maisleliendecausalitéresteencoreàétablir.
Suiteàl’explosiondel’usinedepesticidesICMESAdeSévésoenItalie,l’effetdel’expositionauxdioxines
dansl’apparitiondecancersaétéétudié.Ladioxinelibéréelorsdecetaccident(ditedioxinedeSévéso),la
2,3,7,8TCDD,estclasséecancérogènecertain(groupe1)pourl’hommeparle
CIRC
.Unerelation
significativeaétémiseenévidenceentrel’expositionauxanciensincinérateursd’orduresménagèresetle
risquedecancer:onobserveuneaugmentationdelafréquenceglobaledecancerschezlafemme(=
toustypesdecancers),etenparticulierdecancerduseinetleslymphomesmalinnonhodgkiniens;les
résultatsmontrentégalementunexcèsderisquedemyélomemultiplechezleshommes(Dauniau,2009).
Ilconvientcependantderappelerquel’expositionàdefortesdosesdeladioxinedeSévésoreprésente
unesituationexceptionnellepuisqu’ellerésulted’unaccident.Depuis2005,lesincinérateurssontsoumisà
unedirectivequiprévoitdesmesuresstrictespourtraiterleursfumées.
Lerôledesphtalatesestégalementcontroversédanslasurvenuedecancers,notammenttumeursdu