Désir de l`éthique et éthique du désir ou l`institution scolaire au

!
"!
Journée(cantonale(de(promotion(de(la(santé(et(de(prévention(en(
milieu(scolaire(
Montreux(–(Palais(des(Congrès,(23(avril(2009(
––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––(
Désir(de(l’éthique(et(éthique(du(désir(
Ou(:(l’institution(scolaire(au(risque(du(désir(
Hugues(Poltier,(philosophe,(Université(de(Lausanne(
Intro(
Nous(désirons(bien(faire,(faire(le(bien,(avec(et(pour(les(autres(
#$%&'!()*+,$!-$!.$/'!-01&'2!-$!3/&!&.1!1)%,2!.$1!'$1+$(,$'!4!
5,!1&*/.,6%0*$%,2!%)/1!7)/.)%1!.$1!8!.$1!$%96%,12!.$1!0.:7$1!8!+'0+6'$'!+)/'!.6!7&$2!.$1!
&%1,'/&'$2! .$1! */%&'! -$! ($1! ()%%6&116%($1! $,! 167)&';96&'$! 3/&! -)&7$%,! .$/'! +$'*$,,'$!
-<6(3/0'&'!/%$!+')9$11&)%!+)/'!1<&%,0='$'!+')9$11&)%%$..$*$%,>!
?)/1! 7)/.)%1! .$1! 9)'*$'2! .$1! 9)'*6,$'2! .$1! 6*$%$'! 6/! +)&%,! )@! &.1! +)/'')%,! A,'$! %)1!
+6',$%6&'$1!B!$,!%)/1!7)/.)%1!.$1!'$1+$(,$'2!,$%&'!()*+,$!-<$/C2!-$!($!3/<&.1!%)/1!-&1$%,!
-$!.$/'1!D$1)&%12!-$!.$/'1!6,,$%,$1!
E$/,;)%!96&'$!,$%&'!($.6!$%1$*D.$!F!#$..$!$1,!.6!3/$1,&)%!3/$!G$!1)/H6&,$!6',&(/.$'!-$76%,!
7)/1!6/G)/'-<H/&!8!$,!($.6!I!+6',&'!-</%!3/$1,&)%%$*$%,!0,H&3/$!
Objet,(pertinence(et(limite(de(l’intervention(de(l’éthicien(
J$!+')+)1!-$!($,,$!&%,$'7$%,&)%!+$/,!1$!'01/*$'!()**$!1/&,!K!
L.6'&9&$'!.$1!76.$/'1!$%!G$/2! +./1!+'0(&10*$%,!.$!G$/!$,!.$1!,$%1&)%1!$%,'$!$..$12!7)&'$!.$1!
+)11&D.$1!()%9.&,1!-$!76.$/'1!$%,'$!.$13/$..$1!%)/1!%)/1!-0(H&')%1>!
M)%,'$'2! +./1! +'0(&10*$%,! I! +')+)1! -$! .<0().$2! .6! ,$%1&)%! -$! 76.$/'1! -)%,! $..$! $1,!
1,'/(,/'$..$*$%,!.$!1&:=$>!
!
N+':1!/%!+')+)1!&%,')-/(,&9!-$1,&%0! I! 1&,/$'! .$! ()%,$C,$!1)(&6.!$,!+).&,&3/$! -6%1! .$3/$.!
1<&%1('&,!*6!'09.$C&)%2!G<6D)'-$'6&!.6!+6',&$!+')+'$*$%,!0,H&3/$!-$!*)%!+')+)1!+6'!/%$!
()%1&-0'6,&)%!1/'!.$!()%($+,!-$!D&$%2!1/==0'6%,!+6'!.I!*A*$!3/$!.6!'09.$C&)%!0,H&3/$!%$!
+$/,!,)/,!I!96&,!1<$%!+611$'!B!$,!3/$!.)'13/<$..$!.$!96&,2!$%!96&,!$..$!=.&11$!$%!1)/1;*6&%!/%$!
()%($+,&)%!-/!D&$%!3/<$..$!.6&11$!&%$C+.&(&,$>!O$!+)/'1/&7'6&!$%!*)%,'6%,!3/$!.6!1&,/6,&)%!
-6%1! .6! '09.$C&)%! 0,H&3/$! ()%,$*+)'6&%$! +$/,! A,'$! '6*6110$! -6%1! .<)++)1&,&)%! -$1!
,H0)'&$1!*$,,6%,!$%!.$/'!($%,'$!.6!G/1,&($!$,!($..$1!3/&!+)1$%,2!1&%)%!.6!+'&)'&,02!$%!,)/,!
(61! .<6%,0'&)'&,0! -$! ($! 3/$! %)*D'$! -<6/,$/'$1! 90*&%&1,$1! )%,! +')+)10! 1)/1! .$! %)*! -$!
(6'$2! ($',6&%$1! 6P6%,! $%1/&,$! -07$.)++0! ($! 3/<)%! 6++$..$! /%$! 0,H&3/$! -/! (6'$>! O$! %$!
-)%%$!+61!-$!,'6-/(,&)%!-$!($!,$'*$2!-)%,!$%!+'$*&:'$!6++')C&*6,&)%!)%!+$/,!-&'$!3/<&.!
1&=%&9&$!Q!1)&%!R2!Q!1)/(&!R2!Q!6,,$%,&)%!R>!
O$! -07$.)++$'6&! 611$S! .)%=/$*$%,! ($,,$! )++)1&,&)%! $%! *)%,'6%,! I! .6! 9)&1! .6! 9)'($2! .6!
()H0'$%($!$,!.6! +/&116%($!-</%$!0,H&3/$!-$!G/1,&($>!M6&1! G$! *)%,'$'6&!6/11&!1$1!.&*&,$12!
!
T!
-$1! .&*&,$1! %)%! +61! 6((&-$%,$..$12! *6&1! +'&%(&+&$..$1! '$3/&1$1! +6'! .6! ()H0'$%($! -$! 1$1!
6C&)*$1!$,!+'0*&11$1>!O$!*)%,'$'6&2!+'0(&10*$%,2!3/<$..$!$1,!&%6-03/6,$!+)/'!+$%1$'!/%$!
6(,&)%!-$! +'&1$! $%! (H6'=$!-<0.:7$1!$%! *6.;&%,0='6,&)%! 1().6&'$!U(<$1,!I! ($,,$! $C+'$11&)%!
3/$! G$! '$()/''6&! -$! *6%&:'$! 1P1,0*6,&3/$V!B! +/&1! 3/</%$! ,$..$! +'&1$! $%! (H6'=$!
1/++)1$'6&,!-$!'09.0(H&'!I!+6',&'!$,!I!.<6&-$!-/!+6'6-&=*$!-$!.<0,H&3/$!-/!care!8!0,H&3/$!
-)%,!G$!+'01$%,$'6&!611$S!.)%=/$*$%,!.$1!+'01/++)101!$,!.$1!()''0.6,1>!
O$!'$7&$%-'6&!$%1/&,$!I!.6!3/$1,&)%!-$!.<&%1,&,/,&)%!1().6&'$!$,!-$!.6!+)11&D&.&,0!-$!+$%1$'!
1)%!6++')+'&6,&)%!+'6,&3/$!-$!($,,$!+$'1+$(,&7$!0,H&3/$>!O$!1/==:'$'6&!3/$!($..$;(&!%$!76!
+61! -$! 1)&! %),6**$%,! $%! '6&1)%! -$! .6! +$16%,$/'! -$! .<)'=6%&16,&)%! 1().6&'$! $,! -$! .6!
-&99&(/.,0! +)/'! /%$! &%1,&,/,&)%! 6/11&! -09&%&$! +6'! -$1! (6-'$1! .0=6/C! -<6++)',$'! -$1!
*)-&9&(6,&)%1! 1/D1,6%,&$..$1>! O$! ,$'*&%$'6&! ($+$%-6%,! +6'! 3/$.3/$1! '$*6'3/$1! 1/'! ($!
3/<&*+.&3/$'6&,!.<&%,')-/(,&)%!-$!.6!+$'1+$(,&7$!-/!(6'$!-6%1!.6!7&$!-$!.<0().$>!
Introduction:(contexte(social‐institutionnel(de(cette(intervention(
O<07)3/6&1! $%! ()**$%W6%,! .6! ,$%1&)%! -$! 76.$/'1! -)%,! .<0().$! $1,2! 1,'/(,/'$..$*$%,2! .$!
1&:=$>!
X&16%,! ($.62! G$! 1/==:'$! -0GI! 3/<&.! %<P! 6! +61! -$! '0+)%1$! 611/'0$!K! .<0().$! $1,2!
1,'/(,/'$..$*$%,2! .$! .&$/! -$! ($,,$! ,$%1&)%!B! $,! '&$%! %$! +)/''6! .<6D).&'2! .6! '0=.$'! /%$! 9)&1!
+)/'!,)/,$1!
L$,,$!,$%1&)%!$1,!+6'!6&..$/'1!67&70$!+6'!.$!()%,$C,$!-$!('&1$!K!('&1$!0()%)*&3/$2!('&1$!-$1!
9&%6%($1!+/D.&3/$12!('&1$!-$!.6!,'6%1*&11&)%2!('&1$!-$!.6!(&7&.&,0!-&'6&$%,!$%()'$!($',6&%12!
('&1$! -$! .<&%,0='6,&)%! U.$! (HY*6=$! 9'6++$! $%! +'$*&$'! .&$/! .$1! =0%0'6,&)%1! $%! 7)&$!
-<&%,0='6,&)%V2!('&1$!-$!.6!()%G/=6.&,0!U.6!-&7)',&6.&,0!6,,$&%,!D&$%,Y,!Z[\!-6%1!.$1!'0=&)%1!
/'D6&%$1!$%!5/')+$V!B!$,!-/!()/+!-$!.6!96*&..$!$,!-/!.&$%!96*&.&6.!B!('&1$!-$!.<&1).$*$%,!K!.6!
96*&..$! Q!0,$%-/$!R! %<$1,! +)/'! .6! +./+6',! -$1! $%96%,1! -<6/G)/'-<H/&! =/:'$! 3/</%$!
*P,H).)=&$!B! ($! 3/&! &%-/&,! 6/11&! 3/$.3/$! (H)1$! ()**$! /%$! ('&1$! -$! .<0+/&1$*$%,! -$! .6!
96*&..$!$,2!+./1!+'0(&10*$%,2!-$1!'6++)',1!-<6/,)'&,0!&%,$'=0%0'6,&)%%$.1!K!.)'13/$!+:'$;
*:'$!-096&..$!)/!%<P!Q!6''&7$!+./1!R2!&.!%<P!6!+./1!.$!'$.6&1!-$1!,6%,$1!$,!-$1!)%(.$12!-<)@!.6!
'$(H$'(H$!-<&11/$1!-/!(Y,0!-$1!+6&';$;1!8!+)/76%,!-)%%$'!.&$/!I!.6!()%1,&,/,&)%!-$!D6%-$1!
G)/&116%,! -$! .$/'! +)/7)&'! $,! &%3/&0,6%,! +6'! .I;*A*$! %),'$! 1)(&0,0! U.63/$..$2! -/! 96&,! -$!
.<&%-&7&-/6.&1*$!(')&116%,2!1$!,')/7$!+6116D.$*$%,!-0*/%&$!96($!I!($!+H0%)*:%$2!16/9!I!
96&'$! 6++$.! 6/C! 9)'($1! -$! +).&($V!B! )%! +)/''6&,! $%()'$! +6'.$'! &(&! -</%$! ('&1$! -$!
.<6++6',$%6%($!1/1(&,0$!+6'!.<6996&D.&11$*$%,!-$1!.&$%1!-$!96*&..$!0,$%-/$!$,!6&=/&10$!+6'!
.$!(.&*6,! -$! ()%(/''$%($! =0%0'6.&10$!-6%1! .$3/$.! %)/1! 1)**$1!1)(&6.$*$%,! +.6(01!K! 1$!
76.)'&1$'! +611$! +6'! 1$! -&1,&%=/$'2! 1$! +.6($'! ()**$! 6/;-$11/1! -$1! 6/,'$12! ($! 3/&! +$/,!
-0,$'*&%$'! -$1! ()*+)',$*$%,1! 7&).$%,1! $%,'$! .$1! +'0,$%-6%,1! I! .6! -&1,&%(,&)%! 3/&!
6++)',$!-$!.6!'$()%%6&116%($!$,!I!.6!'$()%%6&116%($!3/&!-&1,&%=/$>!
#)/,$1!($1!('&1$1!7&$%%$%,!1$!'0+$'(/,$'!1/'!.<0().$>!
5..$1! ()%1,&,/$%,! .$! 9)%-2! .<6''&:'$;+.6%! -$! .<6(,&)%! -$! .<0().$2! )/! $%()'$! 1)%! ()%,$C,$!
-<6(,&)%>! ]6&1)%! +)/'! .63/$..$! $..$! %$! +$/,! .<&=%)'$'! 8! %&! %)%! +./12! +6',6%,2! .6! '09.$C&)%!
0,H&3/$!1/'!.$!Q!()**$%,!96&'$!+)/'!D&$%!96&'$!R>!
^&$%!1_'2!.$1!$99$,1!-$!($,,$!('&1$!%$!1$!9)%,!+61!1$%,&'!-$!*6%&:'$!H)*)=:%$!1/'!,)/,!/%!
(H6(/%2!+61!+./12!+6',6%,2!3/$!1/'!,)/1!.$1!0.:7$1>!L)**$!)%!76!.$!'0+0,6%,!8!*6&1!$1,;($!
+)/'! 1$! '611/'$'!F! 8! .6! +./+6',! -$1! $%96%,1! 7)%,! D&$%! 4! ]$1,$! 3/$! ($1! +H0%)*:%$1!
&%3/&0,6%,1! -$! Q!-01&%,0='6,&)%!R2! -$! Q!-0.&6&1)%! 1)(&6.$!R2! 7)&'$! -$! ()%1,'/(,&)%! -$!
1)(&6.&,0!Q!-07&6%,$!R!U+6'!.6!()%1)**6,&)%!-$!1/D1,6%($1!+1P(H),')+$1!8!6.()).1!6/,6%,!
3/$!-')=/$1!82!-$!D6%-$1!&%3/&0,6%,$12!-$!()*+)',$*$%,1!$C,'A*$1!U7&).$%($!()%,'$!1)&!
$,`)/! ()%,'$! .$1! 6/,'$1V! $,! -$! -0(')(H$*$%,! 1().6&'$! $,`)/! -$! 9)'*6,&)%2! '$1,$2! -)%(2!
3/$! ($1! +H0%)*:%$1! )%,! ()%%/! /%$! 1$%1&D.$! 6/=*$%,6,&)%! 6/! ()/'1! -$1! -$/C;,')&1!
!
a!
-$'%&:'$1!-0($%%&$1!$,!3/$!(<$1,!D&$%!($.6!3/&!&%3/&:,$!4!$,!*),&7$!.$!=$%'$!-<611&1$1!3/&!
%)/1!'0/%&,!6/G)/'-<H/&>!
Champ(des(valeurs(éthiques(
?)/1!7)/.)%1!,)/1!.$!D&$%!
E')D.:*$!K!!.$!D&$%!b!/%$!*/.,&+.&(&,0!B!)/!/%$!/%&,0!()*+.$C$!I!*/.,&+.$1!()*+)16%,$1!
c6%,02! +.6&1&'12! '0/11&,$! 1)(&6.$! U(6''&:'$12! 6*&12! ()/+.$! $,! 96*&..$2! $1,&*$! -$! 1)&2!
'$()%%6&116%($! +6'! .$1! +6&';$;12! .$1! ()..:=/$12! .6! H&0'6'(H&$2! '$+'01$%,6%,1! -$!
.<6/,'$!1$C$V2!!
10(/'&,0! U699$(,&7$2! *6,0'&$..$2! +')9$11&)%%$..$V2! ()*+0,$%($1! U1().6&'$12!
+')9$11&)%%$..$1!8$,!.$/'!'$()%%6&116%($!-6%1!.$!(6-'$!)@!.<)%!$1,!6(,&9V2!!
6(()*+.&11$*$%,!H$/'$/C!-6%1!1)%!,'676&.2!!
'$()%%6&116%($! -$! 1)&! U)/! 1$%,&*$%,! -<A,'$! '$()%%/V! ()**$! 6*&2! 6*6%,;$2!
+6',$%6&'$! -$! ,'676&.2! *$*D'$! -</%! ()..$(,&9! -$! ,'676&.! I! +6',! $%,&:'$! U1$! 1$%,&'!
,'6&,0!67$(!03/&,0!+6'!1$1!()..:=/$12!16!H&0'6'(H&$2!.$1!6/,)'&,012!.6!1)(&0,0V2!!
1$!1$%,&'!6&*02!'$1+$(,02!'$()%%/!-6%1!16!1&%=/.6'&,02!1)%!/%&(&,0!B!!
7&7'$! -$! .6! 7&D'6,&)%! 1&! &%,$%1$! 3/<$1,! .<6*)/'2! ($,,$! '$%()%,'$! 3/&! *6=%&9&$!
(H6(/%;$!-$!1$!1$%,&'!1&!*6=%&9&3/$!$,!1&!&''01&1,&D.$!+)/'!/%;$!6/,'$!B!!
A,'$!$%!6(()'-!67$(!.$!*)%-$2!67$(!.$1!6/,'$12!.6!1)(&0,0>!!
d%$!6/,'$!()*+)16%,$!-/!D&$%!-$!.<&%-&7&-/!$1,!.<$C+0'&$%($!-$!.<&%,$%1&,0!3/$!.<)%!
+$/,!0=6.$*$%,!%)**$'!.<$C+0'&$%($!-</%!1$%,&*$%,!+.0%&$'!-<$C&1,$'2!1$%,&*$%,!
3/&!+$/,! 1<0+')/7$'!-6%1! .$! (6-'$! -$! .<6*)/'2! -/! 1$C$2! -$! .6! -')=/$2! *6&1! 6/11&!
-6%1!($./&!-</%$!G)/&116%($!-$!+)/7)&'!I!.<$%()%,'$!-</%$!Q!7&(,&*$!R!U+H0%)*:%$!
-$! D6%-$V>! c&! ($! -$'%&$'! $C$*+.$! +$/,! -&99&(&.$*$%,! +611$'! +)/'! /%! (61!
Q!0,H&3/$!R2! .$! +)&%,! I! %$! +61! )/D.&$'! $1,! 3/$! %)/1! 76.)'&1)%1! .$1! *)*$%,1!
-<&%,$%1&,0!()**$!-)%%6%,!76.$/'!$,!1$%1!I!%),'$!$C&1,$%($>!N!16('&9&$'!.<&%,$%1&,02!
%)/1!16('&9&$'&)%1!/%$!-&*$%1&)%!3/&!-)%%$!I!%),'$!+')+'$!$C&1,$%($!1)%!=)_,!$,!
16! 167$/'>! 5%! -<6/,'$1! ,$'*$12! $..$! ()*+)1$! 16%1! -)/,$! /%$! -$1! -&*$%1&)%1! -$!
%),'$!D&$%!8!.6!*/1&3/$!$%!$1,!16%1!-)/,$!/%!-$1!+'&%(&+6/C!7$(,$/'12!I!(Y,0!-$1!
-')=/$12!.0=6.$1!)/!%)%>!
c6%1! -)/,$! P! 6;,;&.! -$1! ()*+)16%,$1! -$! %),'$! D&$%! 3/$! G<)/D.&$! )/! %0=.&=$>! M6&1! ($,,$!
()%1,$..6,&)%!1/99&,!-0GI!I!1/==0'$'!3/$!.$/'!/%&9&(6,&)%!$%!/%$!,),6.&,0!H6'*)%&$/1$!$1,!
.)&%!-<A,'$!(H)1$!6&10$>!
5%,'$! +6'$%,H:1$12! )%! ()*+'$%-2! I! +6',&'! -$! .I2! .6! '6,&)%6.&,0! -/! (H)&C! -</%$! 0,H&3/$!
61(0,&3/$!K!6D6%-)%%$'!,)/,$!&-0$!-</%!'6++)',!H6'*)%&$/C!-$!,)/,$1!($1!()*+)16%,$1!8!
$,! $%! +6',&(/.&$'! -$! ,)/,$1! ($..$1! 3/&! )%,! I! 7)&'! 67$(! .$! '6++)',! 6/C! 6/,'$12! ,)/,!
1+0(&6.$*$%,! -$! ($1! 6/,'$1! 3/&! ()*+)1$%,! .6! =0%0'6.&,0! 6%)%P*$! -$! .6! 1)(&0,0! 8! $%!
)+,6%,!+)/'!/%$!0,H&3/$!-$!Q!'$,'6&,!-/!*)%-$!R2!-$!Q!*&1$!I!.<0(6',!-$!1)&!R2!-$!'6++)',!
6/!1$/.!-&7&%>!e%!+$/,!()*+'$%-'$!6/11&!-$!($,,$!*6%&:'$!.$!1/((:1!-$1!1+&'&,/6.&,01!new'
age'K! *A*$! +'6,&3/0$1! $%! =')/+$2! .$/'! +)&%,! -<6((')(H$! $1,! -<&%7&,$'! .<&%-&7&-/! I!
(H$'(H$'!.<6(()*+.&11$*$%,!+.0%&$'!-$!1)&!-6%1!/%!'6++)',!I!.<6D1)./2!6/C!$1+'&,12!$,(>!8!
-0.6&116%,!-/!*A*$!()/+!()**$!1$()%-6&'$2!)/!16%1!&*+)',6%($!,)/,$1!.$1!-&*$%1&)%1!
-$!'06.&16,&)%!1)(&6.$!-$!1)&>!X$!96&,2!)%!+$/,!-)/,$'!3/<&.1!P!+6'7&$%%$%,!,)/,!I!96&,2!-6%1!
.6!*$1/'$2!%),6**$%,2!)@!)%!%$!7)&,!+61!3/$!.$1!+6',&(&+6%,1!-0.6&11$%,!,)/1!.$/'1!6,)/,1!
1)(&);0()%)*&3/$1>!f.1!7&$%%$%,!.I!+)/'!,')/7$'!/%$!($',6&%$!H6'*)%&$!-6%1!.$!'6++)',!I!
$/C;*A*$1!3/<&.1!$1()*+,$%,!+)/7)&'!$%1/&,$!$C+0'&*$%,$'!-6%1!.$/'1!9/,/'1!'6++)',1!
1)(&6/C>!
c&!($,,$!/%&9&(6,&)%!H6'*)%&$/1$!$1,!-&99&(&.$2!7)&'$!&*+)11&D.$2!(<$1,!6/11&!+6'($!3/$!($,,$!
/%&9&(6,&)%! %$! -)&,! +61! 1$/.$*$%,! 67)&'! .&$/! 6/! +.6%! &%-&7&-/$.! *6&1! D&$%! $%()'$!
!
g!
&%,$'&%-&7&-/$.!K!1&!/%!&%-&7&-/!$1,!+$'W/!()**$!6(()*+.&116%,!$%!./&!($,,$!1P%,H:1$2!&.!1$!
+$/,2! 7)&'$! &.! $1,! +')D6D.$! 3/$! ($,! 6(()*+.&11$*$%,! 1<$99$(,/$! 6/! -0,'&*$%,! -<6/,'$1! 8
7)&'$!$%()'$2!.6!Q!-$1,'/(,&)%!R!-$!.<6/,'$!$1,!()%1,&,/,&7$!-/!+.6&1&'!$,!-$!.<&%,$%1&,0!3/$!
G<0+')/7$!K! ()**$! 1/++)',$'! -</%! (./D2! *)%! +.6&1&'! -$! .6! 7&(,)&'$! -$! *)%! 03/&+$!
1/++)1$!.6!-096&,$!-/!(./D!6-7$'1$!$,!-)%(!.6!*&%$!-0()%9&,$!-$!1$1!1/++)',$'1>!e'2!&.!1$!
,')/7$! 3/$! .$1! 0*),&)%1! .$1! +./1! &%,$%1$1! )%,! 1)/7$%,! I! 7)&'! 67$(! /%$! 1,'/(,/'$!
6=)%&1,&3/$2! 1,'/(,/'$! -)%,! .$! 1+)',! )99'$! .<&../1,'6,&)%! $*D.0*6,&3/$>! M6&1! ($..$;(&! 1$!
'$,')/7$! -6%1! -$! ,':1! %)*D'$/C! 6/,'$1! 1$(,$/'1! -$! .6! 7&$! 1)(&6.$!K! -0(')(H$'! /%! G)D2!
)D,$%&'!/%$!+')*),&)%2!+6'7$%&'!I!/%!+)1,$!0.$702!)D,$%&'!/%!D&..$,!I!/%!()%($',!3/&!9$'6!
.$! +.$&%2! 6((0-$'! 6/! ,)+! -/! H&,;+6'6-$2! $,(>! N! ($! +)&%,2! &.! %$! 96/,! +61! )/D.&$'! 3/<I!
.<&%,$%1&,0!-$!+.6&1&'!0+')/70$!+6'!.$!=6=%6%,!$,!-$!1$1!1/++)',$'1!'0+)%-!.<&%,$%1&,0!-$!
-0+.6&1&'!)/!-$!-0($+,&)%!-/!+$'-6%,!$,!-$!1)%!$%,)/'6=$!8!7)&'$!$%()'$!-<H/*&.&6,&)%2!
,)/,! 1+0(&6.$*$%,! .)'13/$! .$! =6=%6%,! 0,6.$! 1)%! D)%H$/'! -<67)&'! ,'&)*+H02! 1/1(&,6%,!
$%7&$!$,!G6.)/1&$>!5,!.<H/*&.&6,&)%2!96/,;&.!6G)/,$'2!$1,!-<6/,6%,!+./1!-&99&(&.$!I!6(($+,$'!3/$!
.$!=6=%6%,!(0.:D'$!,6+6=$/1$*$%,!1)%!1/((:1!$,!.<0,6.$!1)/1!.$1!P$/C!-$!1)%!6-7$'16&'$!8!
'$-)/D.6%,!($!96&16%,!.<6D6&11$*$%,!-$!($./&!-)%,!&.!6!,'&)*+H0>!5,!1/1(&,6%,!-/!()/+!.$1!
$%7&$1!-$!'$76%(H$2!7)&'$!-$!7$%=$6%($!-/!+$'-6%,>!N/,6%,!-<)((61&)%1!-$!7&).$%($1!$,!
-$!H$/',1>!
J6! ()%(./1&)%! 3/$! %)/1! +)/7)%1! ,&'$'! -$! ($! 3/&! +'0(:-$! $1,! 3/$! 1&! .<H6'*)%&16,&)%! -$!
,)/,$1! .$1! ()*+)16%,$1! -/! ^&$%! $%! /%$! +$'1)%%$! $1,! -0GI! /%! +')($11/1! H6/,$*$%,!
()*+.$C$! $,! &*+')D6D.$2! ($,,$! H6'*)%&16,&)%! $1,! $%()'$! +./1! +')D.0*6,&3/$! $,!
()*+.&3/0$!$%,'$!n!&%-&7&-/1>!
c&!G<6&!,$..$*$%,!&%1&1,0!1/'!($,,$!-&*$%1&)%!-$!()*+.$C&,0!-/!^&$%!+)/'!%)/1!6/,'$1!.$1!
H/*6&%12! (<$1,! +)/'! 1)/.&=%$'! .6! -&99&(/.,0! -$! .6! ,h(H$! I! H)%)'$'!K! 16,&196&'$! %)1!
61+&'6,&)%12! ,)/,$1! %)1! 61+&'6,&)%1! $,! ($..$1! -$! ,)/1! $,! -$! (H6(/%>! L$.6! 1$'6&,! .$! ^&$%2!
6D1)./*$%,! +6'.6%,! 8! -/! *)&%1! +)/'! .$! =$%'$! -<A,'$1! 3/$! %)/1! 1)**$1>! 5,! 3/<)%!
+)/''6&,!'6*611$'2!D'&:7$*$%,2!()**$!1/&,!K!G)/&'!-$!16!16%,02!-$!.6!'$()%%6&116%($!-$1!
6/,'$1!$,!-$!.<&%,$%1&,0!8!($..$!-$!.6!7&(,)&'$!)/!-$!.<&7'$11$2!3/$! ($..$;(&!1)&,!+')7)3/0$!
+6'!/%$!1/D1,6%($2!+6'!.6!-6%1$!)/!+6'!,)/,$!6/,'$!$C+0'&$%($>!d%$!'6&1)%!6--&,&)%%$..$!
I! ($,,$! &%1&1,6%($! $1,! $%()'$! 3/$! .<6-).$1($%($! $1,2! -6%1! %)1! $C&1,$%($12! .$! *)*$%,! )@!
($,,$!&*+6,&$%($!-<67)&'!,)/,!$1,!.6! +./1! 9)',$2! .6! +./1! &%,'6%1&=$6%,$>! L)**$!.$!(H6%,$!
O&*!M)''&11)%2!67$(!.$1!X))'1!K!Q!i$!j6%,!,H$!j)'.-!6%-!j$!j6%,!&,!44!?ei!k!R!
Deux(champs(de(l’éthique(:(le(bien(et(le(juste(
N!($!+)&%,2!7)/1!*$!-&'$S!+$/,;A,'$!K!*6&1!,)/,!W62!3/<$1,;($!3/$!W6!I!7)&'!67$(!.<0,H&3/$!F!
(<$1,!-$!.6!+1P(H).)=&$!-$!D6S6'>!O$!7)/1!()%9$11$'6&!3/$!7)/1!%<67$S!+61!,)/,!I!96&,!,)',2!
*6&1!6G)/,$'6&!($(&>!J6!,h(H$!-$!.<0,H&3/$!+$/,!A,'$!1/D-&7&10$!$%!-$/C!='6%-1!(H6*+1!K!
$C+.)'$'!.6!3/$1,&)%!-/!D&$%2!-$!($!3/&!()%1,&,/$!.$!D&$%!B!($..$!-$!.6!G/1,&($!-<6/,'$!+6',2!
3/&!6!I!7)&'!67$(2!$11$%,&$..$*$%,2!.6!-&1,'&D/,&)%!-$!($!D&$%2!)/!1&!7)/1!7)/.$S!.6!*6%&:'$!
-)%,!.$!D&$%!1)(&6.$*$%,!+')-/&,!$1,!'0+6',&!$%,'$!1$1!*$*D'$1>!
N!.6!./*&:'$!-$!($,,$!-&7&1&)%!&%,$'%$!I!.<0,H&3/$!-/!,'676&.!$%,'$!.$1!()%1&-0'6,&)%1!1/'!.$!
D&$%!$,!.6!G/1,&($2!7)/1!16&1&11$S!&**0-&6,$*$%,!3/$!.6!96W)%!-)%,!)%!()%W)&,!.$!D&$%!$1,!
('/(&6.$!+)/'!.6!1$()%-$!+6',&$2!167)&'!1/'!.6!*6%&:'$!G/1,$!-<$%!'0+6',&'!.6!G)/&116%($>!
E)/'! .$! 96&'$! D&$%! 7)&'2! 1(H0*6,&1)%1! .$1! (H)1$1! I! .<$C,'A*$!K! 1&! )%! 1)/,&$%,2! ()**$! .$!
9)%,! ($',6&%12! 3/$! .$! D&$%! %<$1,! +61! -09&%&116D.$! $%! '6&1)%! -$1! 76'&6,&)%1!
&%,$'&%-&7&-/$..$1! U.</%! 6&*$! ^$$,H)7$%! $,! .<6/,'$! 6&*$! .$1! X))'1! ($+$%-6%,! 3/</%!
,')&1&:*$!6&*$!l.)'$%,!E6=%P!B!)/!,)/,$!6/,'$!3/$!7)/1!7)/-'$SV!B!3/<$%!()%103/$%($2!&.!
%<$1,!+61!/,&.$!-<67)&'!/%$!()%($+,&)%! -$! ($! 3/<$1,! .$! D&$%! -6%1!/%$!0,H&3/$>!f.!1<$%1/&,!
3/$!.6!,H0)'&$! -/! D&$%!-</%$!,$..$!6++')(H$!1$!'01/*$!I!K!($!3/$! 7$/,2! +'09:'$!U)/!K!-&,!
!
Z!
7)/.)&'2! +'090'$'V2! m! ()%1,&,/$! 1)%! D&$%>! X$! 1)',$! 3/<&.! P! 6! 6/,6%,! -$! Q!()%($+,&)%1! -/!
D&$%!R!3/<&.!P!6!-$!+$'1)%%$1!$,!3/$!.6!,H0)'&$!-)&,!6D6%-)%%$'!,)/,$!+'0,$%,&)%!I!,$%,$'!
-$! ($'%$'! .$! D&$%>! e%! 7)&,! .$! =$1,$!K! -/! 96&,! -$! .6! */.,&-&*$%1&)%%6.&,0! -/! D&$%! 3/$! G<6&!
07)3/0$! (&;676%,2! )%! '$%)%($! +/'$*$%,! $,! 1&*+.$*$%,! I! 1<$%! -)%%$'! /%$!
()*+'0H$%1&)%2!/%$!16&1&$>!
A(conception(pauvre(du(bien,(éthique(du(primat(du(juste((
5,! -/! ()/+2! .<0,H&3/$2! G$! 7$/C! -&'$! .6! '09.$C&)%2! .6! ,H0)'&$! 0,H&3/$! *$,! $%! 1)%! (n/'! .6!
1$/.$!-&*$%1&)%!-$!.6!G/1,&($>!X$!1)',$!3/$!.6!3/$1,&)%!3/&!$%!7&$%,!I!)((/+$'!6.)'1!,)/,!
.$!(H6*+!-$!.<0,H&3/$!-$7&$%,!K!I!3/)&!1)**$1;%)/1!)D.&=01!.$1!/%1!$%7$'1!.$1!6/,'$1!$,!
$%!7$',/!-$!3/)&!F!J$!*)-:.$!&-06.;,P+&3/$!-$!'0+)%1$!I!($,,$!3/$1,&)%!$1,2!-6%1!%),'$!
1)(&0,02! ($./&! -/! ()%,'6,!K! G$! 1/&1! )D.&=0! I! ($! I! 3/)&! G$! *$! 1/&1! .&D'$*$%,! $%=6=0! $%!
.<0(H6%=$!-</%$!()%,'$+6',&$!I!.63/$..$!.<6/,'$!$1,!)D.&=0!$%7$'1!*)&>!57&-$**$%,2!%)/1!
%)/1!,')/7)%1!-6%1!D$6/()/+!-$!1&,/6,&)%1!%)%;!)/!+'0()%,'6(,/$..$1>!#P+&3/$*$%,2!)%!
6-*$,!=0%0'6.$*$%,!3/$!%)/1!1)**$1!*/,/$..$*$%,!)D.&=01!.$1!/%1!$%7$'1!.$1!6/,'$1!I!
%$! +61! ,/$'! 6/,'/&2! %$! +61! .$! 7).$'2! '$1+$(,$'! 1)%! &%,0='&,0! +HP1&3/$2! 16! .&D$',0! -$!
()%1(&$%($2!$,(>!]$1,$! 3/$! ($',6&%1! ()/'6%,1!,H0)'&3/$1!,$%,$%,! -$! *)%,'$'!3/<)%!+$/,!
()*+'$%-'$!($1!)D.&=6,&)%1!*/,/$..$1!()**$!-0'&76D.$1!-</%!Q!()%,'6,!)'&=&%6&'$!R!3/$!
%)/1! 6/'&)%1! +6110! ,)/1! 67$(! (H6(/%! $,! (H6(/%! 67$(! ,)/1! $,! -6%1! .$3/$.! %)/1! %)/1!
1$'&)%1!*&1!-<6(()'-!1/'!/%!$%1$*D.$!-$!':=.$1!-)%,!.$!()%,$%/!$11$%,&$.!1$'6&,!()*+)10!
+6'!($1!&%,$'-&,1!1/'!.$1!-&990'$%,$1!9)'*$1!-<6='$11&)%!-)%,!%)/1!+)/7)%1!%)/1!'$%-'$!
()/+6D.$1! .$1! /%1! $%7$'1! .$1! 6/,'$1>! 5%! 1)',$! 3/$! .$! Q!-$6.!R! 3/$! .$! ,)/,! -$! .6! 1)(&0,0!
+611$'6&,! 67$(! (H6(/%! +)/''6&,! A,'$! 1(H0*6,&10! -$! .6! *6%&:'$! 1/&76%,$!K! %)/12! 1)(&0,02!
%<$%,')%1!+61!$%! *6,&:'$! 1/'! ($! 3/&!()%1,&,/$!.$! D&$%! +)/'! ,)&!B! %)/1! ,$!.6&11)%1!+.$&%$!
.&D$',0!-$!-0,$'*&%$'!($!3/&!$1,!+)/'!,)&!.$!D&$%!$,!-$!,$!-)%%$'!.$1!*)P$%1!-$!.<6,,$&%-'$!
U(<$1,! .6! Q!.&D$',0! -$! +)/'1/&7'$! 1)%! D)%H$/'!R! 0%)%(0$! -6%1! .6! ()%1,&,/,&)%!
0,6,1/%&$%%$V!8*6&1!($.6!I!.6!()%-&,&)%!3/$!-6%1!,)/,$1!,$1!6(,&)%1!,/!'$1+$(,$1!.6!.&D$',0!
1P*0,'&3/$!-<6/,'/&!-$!96&'$!-$!*A*$!B!$,!+6',6%,!3/<$%!,)/,$1!,$1!6(,&)%12!,/!'$1+$(,$1!
.<&%,0='&,0! $,! .6! .&D$',0! -<6/,'/&2! ,/! %</1$1! G6*6&1! -$! ,6! 9)'($2! -$! ,6! 1/+0'&)'&,0!
H&0'6'(H&3/$! )/! 6/,'$! +)/'! ()%,'6&%-'$! 6/,'/&! I! ,$! 9)/'%&'! /%! D&$%! )/! /%! *)P$%! -$!
16,&196(,&)%>! J$1! ':=.$1! *)'6.$1! ()%1&1,$%,! 6.)'1! $%! /%! $%1$*D.$! -$! Q!()%,'6&%,$1!
.6,0'6.$1!R! 1/'! .<6(,&)%! $,! .6! G/1,&($! $%! .$/'! '$1+$(,>! L)%,'6&%,$1! .6,0'6.$1!K! .$1! ':=.$1! %$!
+)',$%,!3/$!1/'!.$1!$%,)/'1!-$!.<6(,&)%!B!+6'!HP+),H:1$2!.$!(n/'!-$!.<6(,&)%!+)',$!1/'!($!
3/$!G$!7$/C!)D,$%&'!3/&2!$%!1)&2!%$!+$/,!A,'$!()%-6*%6D.$!*)'6.$*$%,!8! 16/9! I! ($! 3/$!
*)%! D&$%! ()*+'$%%$! $%! ./&;*A*$2! -$! 96W)%! $11$%,&$..$2! .6! 7&).6,&)%! -/! -')&,! -<6/,'/&2!
6/3/$.!(612!-6%1!($,,$!+$'1+$(,&7$2!%)/1!-$7'&)%1!()%(./'$!3/$!G$!1/&1!+$'7$'1!B!1$/.!+$/,!
.<A,'$!.$!*)P$%!.)'13/$!($./&;(&!()*+'$%-!.6!7&).6,&)%!-/!-')&,!-</%!,&$'1>!e%!+$/,!-09&%&'!
-)%(! .$1! ()%,'6&%,$1! .6,0'6.$1! ()**$! .<$%1$*D.$! -$1! ':=.$1! 3/&2! +'),0=$6%,! .$! -')&,!
1P*0,'&3/$!-<6/,'/&2!.&*&,$%,!.6!.&D$',0!-<6(,&)%!-$!.<6=$%,!-6%1!.6!+)/'1/&,$!-$!1)%!D&$%>!
J6!1)(&0,0!-&,!6&%1&!I!.<&%-&7&-/!K!,/!+$/C!+)/'1/&7'$!.$!D&$%!3/&!,$!96&,!$%7&$!U%)/1!%$!,$!
.&*&,$')%1!$%!'&$%!3/6%,!I!($.6V2!*6&1!3/$.!3/$!1)&,!($!D&$%!3/$!,/!(H$'(H$1!I!6,,$&%-'$2!
,/!.$!9$'61! $%! H)%)'6%,! ,)/,$1! ($1!)D.&=6,&)%1!$%7$'1! ,)/1! .$1! 6/,'/&! 6/C3/$.1!,/!6/'61!
6996&'$>!N&%1&2!,/!+$/C!+)/'1/&7'$!.6!9&%!-$!.<$%'&(H&11$*$%,!+)/'!6/,6%,!3/$!,/!H)%)'$1!.$!
'$1+$(,! -$! .6! +')+'&0,0! $,! -$! .<0(H6%=$! .&D'$*$%,! ()%1$%,&>! e/! 3/$.3/$! 6/,'$! D&$%! 3/$!
7)/1!+)/7$S!&*6=&%$'2!+6'!$C$*+.$!1$C/$.>!
Du(rôle(de(l’Etat(dans(la(perspective(du(primat(du(juste(
X6%1! ($,,$! +$'1+$(,&7$2! .$! 'Y.$! -$! .<5,6,! $1,! $11$%,&$..$*$%,! -<A,'$! G/1,$! $%7$'1! .$1!
*$*D'$1! -$! .6! ()..$(,&7&,0! +).&,&3/$>! L$! 3/&! 1&=%&9&$!K! "V! -$! +'),0=$'! -$! *6%&:'$! 0=6.$2!
&*+6',&6.$!.$1!-')&,1;.&D$',01!-$!(H6(/%!B!TV!)/2!+./1!=0%0'6.$*$%,!$%()'$2!-$!-&1,'&D/$'!
1 / 14 100%

Désir de l`éthique et éthique du désir ou l`institution scolaire au

La catégorie de ce document est-elle correcte?
Merci pour votre participation!

Faire une suggestion

Avez-vous trouvé des erreurs dans linterface ou les textes ? Ou savez-vous comment améliorer linterface utilisateur de StudyLib ? Nhésitez pas à envoyer vos suggestions. Cest très important pour nous !