
5
dontnousdisposons,ycomprisenfaisantl'hypothèsequedenouvellestechniquespermettront
d'avoiraccèsàdesressourcesaujourd'huiencoreinexploitables.
Ledébutdu21èmesièclereprésenteradoncl’apogéed'unecivilisationindustriellebaséesur
l’utilisationintensivedesressourcesfossiles.Cesdernièresseraréfiant,ilestàmonsens
indispensabledechangerradicalementnosmodesdeproductionetdeconsommation.
Jenesuispasdenaturecatastrophisteetjememéfietoujoursdeceuxquiprétendentconnaître
l’avenir.Cependant,sanstomberdansunscénarioextrêmecommeceluidesRapaNui,ilest
indéniablequeledécalageentrelademandeetl’offreenmatièreénergétiqueprovoquera,au
minimum,unecriseéconomiqueetsocialepermanente,dontnousvivonsdéjàlespremierseffetsen
OccidentetauJapon.
b. Lesdéchetsetl'exempleduréchauffementclimatique
Toutprocessusindustrielcréedesdéchets,cesderniersétantlessous‐produitsdelatransformation
quenousestimonsinutilesetdontilfautsedébarrasser,parexempleenlesstockantdansdes
déchargesoùenlesexpédiantdansl'air.Lacréationdedéchetsparticipeainsiàladégradationde
l'environnement,dégradationquiestinéluctableselonledeuxièmeprincipedelathermodynamique.
L'hommepréhistoriquedégradaitsonenvironnementlocalement.Lorsqu'unlieudevenaittrop
pollué,ilsedéplaçaitpourtrouverd'autresterresencorevierges,provoquantainsietàlalongueles
phénomènesmigratoiresàlabasedupeuplementdescontinents.Aujourd’hui,l’activitéhumaineest
enmesurededétériorerl'environnementglobalement,auniveauplanétaire.Et,commenous
n’avonspasdeplanètederechange,nousn'auronspasdelieuoùnousrendreunefoisquenous
auronstroppolluélaterre.
Laterre,essentiellementgrâceàl’apporténergétiquedusoleil,régénèreenpartielesdéchetsen
matièrespremièresànouveauexploitables.Ainsi,lorsquejebrûleleboisd’unarbrepourme
réchauffer,lecarbonecontenudanslesfibresretournedansl’atmosphèreetnourrit,àtraversla
photosynthèse,lacroissancedenouveauxarbres,formantainsiuncycle.Cependant,cemécanisme
maintientsonéquilibretantquelabiosphèrearriveàabsorberlaquantitéémise.C’étaitlecasavant
larévolutionindustrielle,maisdepuislorseteuégardauxquantitésdedéchetsproduits,notamment
parl’exploitationducharbon,dupétroleetdugaz,ellen’yparvientplus.Lesparticulesdiffuséespar
lacombustiondesénergiesfossilesnesontplussuffisammentabsorbéesparlescyclesnaturels
(notammentl’océan,leprincipal«aspirateur»àCO2)etrestentdansl’atmosphère,provoquantainsi
unrenforcementduphénomèned’effetdeserreetinduisantuneaugmentationdelatempérature
moyennesurleglobe.
Parsoucidesimplification,jefaislechoixdeneparlericiquedudéchet«gazàeffetdeserre»
commeconséquencedumodedevieindustriel,maisilfauttenircomptedufaitqued’autres
domainessontaussiaffectés:déforestationrapide,amoindrissementdelabiodiversité,pollution
dessols,déchetsnucléaires,diminutiondesréserveseneaux,etc.
Quellessontlesconséquencesduréchauffementclimatiquepourl’humanité?L’économisteNicholas
Stern,mandatéen2006parlegouvernementbritannique,amisenexerguequ’uneaugmentationde
latempératuredeplusde2oCd’ici2050déclencheraitunecriseéconomiquedel’ampleurdela
GrandeDépressiondesannées30.Bienqu'ilsoitdifficiled'évaluerprécisémentleseffetsconcretsdu