chapitre 5 : la dynamique de la stratification sociale

1
C
CH HA AP PI IT TR RE E 5 5
L
LA A D DY YN NA AM MI IQ QU UE E D DE E L LA A S ST TR RA AT TI IF FI IC CA AT TI IO ON N S SO OC CI IA AL LE E
I
IN NT TR RO OD DU UC CT TI IO ON N : :
L
Le es s n no ot ti io on ns s d de e d di if ff fé ér re en nc ce e e et t d d’ ’i in né ég ga al li it té é d do oi iv ve en nt t ê êt tr re e d di is st ti in ng gu ué ée es s m mê êm me e s si i
e
el ll le es s a ap pp pa ar ra ai is ss se en nt t l li ié ée es s. . L Le es s i in né ég ga al li it té és s s so on nt t s so ou uv ve en nt t é éc co on no om mi iq qu ue es s e et t f fi in na an nc ci iè èr re es s, ,
m
ma ai is s e el ll le es s e ex xi is st te en nt t d da an ns s l l’ ’e en ns se em mb bl le e d de es s d do om ma ai in ne es s s so oc ci ia au ux x. . T To ou ut te es s c ce es s f fo or rm me es s
d
d’ ’i in né ég ga al li it té és s o on nt t t te en nd da an nc ce e à à s se e c cu um mu ul le er r. . C Co om mm me en nt t c ce es s i in né ég ga al li it té és s é év vo ol lu ue en nt t- -
e
el ll le es s s su ur r l le e l lo on ng g t te er rm me e d da an ns s l le es s s so oc ci ié ét té és s d dé ém mo oc cr ra at ti iq qu ue es s d do on nt t l l’ ’o ob bj je ec ct ti if f e es st t
l
l’ ’é ég ga al li it té é ? ? ( (I I) )
L
La a s st tr ru uc ct tu ur re e s so oc ci ia al le e d dé és si ig gn ne e l l’ ’o or rg ga an ni is sa at ti io on n d de e l la a s so oc ci ié ét té é e en n g gr ro ou up pe es s
s
so oc ci ia au ux x r re el la at ti iv ve em me en nt t s st ta ab bl le es s e et t e el ll le e p pe eu ut t ê êt tr re e é ét tu ud di ié ée e à à l l’ ’a ai id de e d de es s
c
ca at té ég go or ri ie es s s so oc ci io op pr ro of fe es ss si io on nn ne el ll le es s. . E Ev vo ol lu ue e- -t t- -e el ll le e d da an ns s l le e s se en ns s d d’ ’u un n r re eg gr ro ou up pe em me en nt t
d
de e l la a m ma aj jo or ri it té é d de e l la a p po op pu ul la at ti io on n d da an ns s u un ne e v va as st te e c cl la as ss se e c ce en nt tr ra al le e o ou u, , a au u c co on nt tr ra ai ir re e, ,
l
l’ ’o op pp po os si it ti io on n e en nt tr re e d de es s c cl la as ss se es s d di is st ti in nc ct te es s s se e m ma ai in nt ti ie en nt t- -e el ll le e ? ? ( (I II I) )
I
I. . L La a d dy yn na am mi iq qu ue e d de es s i in né ég ga al li it té és s
L
Le es s d di if ff fé ér re en nc ce es s n ne e d dé éb bo ou uc ch he en nt t p pa as s o ob bl li ig ga at to oi ir re em me en nt t s su ur r d de es s i in né ég ga al li it té és s, ,
m
ma ai is s c ce el ll le es s- -c ci i s se e t tr ra ad du ui is se en nt t p pa ar r u un n a ac cc cè ès s p pl lu us s o ou u m mo oi in ns s a ai is sé é à à d de es s
r
re es ss so ou ur rc ce es s r ra ar re es s t tr rè ès s d di iv ve er rs se es s. . S Si i l le es s i in né ég ga al li it té és s s so on nt t d do on nc c
m
mu ul lt ti id di im me en ns si io on nn ne el ll le es s, , e el ll le es s s so on nt t a au us ss si i é év vo ol lu ut ti iv ve es s. .
A
A. . D Di if ff fé ér re en nc ce es s e et t i in né ég ga al li it té és s
L
Le es s s so oc ci ié ét té és s s so on nt t s st tr ra at ti if fi ié ée es s s se el lo on n d de e n no om mb br re eu ux x c cr ri it tè èr re es s q qu ui i d de ev vi ie en nn ne en nt t d de es s
i
in né ég ga al li it té és s l lo or rs sq qu u’ ’i il ls s s so on nt t t tr ra ad du ui it ts s e en n t te er rm me es s d d’ ’a av va an nt ta ag ge es s e et t d de e d dé és sa av va an nt ta ag ge es s. . O On n
p
pe eu ut t c ci it te er r l le es s i in né ég ga al li it té és s d de e p pr re es st ti ig ge e o ou u c ce er rt ta ai in ne es s i in né ég ga al li it té és s e en nt tr re e h ho om mm me es s e et t
f
fe em mm me es s. .
1
1. . D De es s d di if ff fé ér re en nc ce es s a au ux x i in né ég ga al li it té és s
T
To ou ut te es s l le es s s so oc ci ié ét té és s é ét ta ab bl li is ss se en nt t d de es s d di if ff fé ér re en nc ce es s s so oc ci ia al le es s e en nt tr re e l le eu ur rs s
m
me em mb br re es s à à p pa ar rt ti ir r d de e c cr ri it tè èr re es s d de e d di if ff fé ér re en nc ci ia at ti io on n n no om mb br re eu ux x : :
d de es s c cr ri it tè èr re es s d dé ém mo og gr ra ap ph hi iq qu ue es s : : l le es s h ho om mm me es s e et t l le es s f fe em mm me es s ( (g ge en nr re e) ), , l le es s
j
je eu un ne es s e et t l le es s v vi ie eu ux x ( (â âg ge e) ) ; ;
d de es s c cr ri it tè èr re es s é éc co on no om mi iq qu ue es s : : l le es s r ri ic ch he es s e et t l le es s p pa au uv vr re es s ( (r re ev ve en nu u o ou u
p
pa at tr ri im mo oi in ne e) ) ; ;
d de es s c cr ri it tè èr re es s s sy ym mb bo ol li iq qu ue es s : : l le es s é él li it te es s e et t l le es s m ma ar rg gi in na au ux x ( (n ni iv ve ea au u d d’ ’é éd du uc ca at ti io on n, ,
n
ni iv ve ea au u d de e p pr re es st ti ig ge e s so oc ci ia al l) ) ; ;
d de es s c cr ri it tè èr re es s p po ol li it ti iq qu ue es s : : l le es s d do om mi in na an nt ts s e et t l le es s d do om mi in né és s ( (p po ou uv vo oi ir r) ). .

2
D
D’ ’a au ut tr re es s c cr ri it tè èr re es s p pe eu uv ve en nt t ê êt tr re e é év vo oq qu ué és s s se el lo on n l le es s s so oc ci ié ét té és s e et t l le es s é ép po oq qu ue es s : : p ph hy ys si iq qu ue es s
(
(b be ea au ut té é o ou u f fo or rc ce e d du u c co or rp ps s) ), , m me en nt ta au ux x ( (d de eg gr ré é o ou u t ty yp pe e d d’ ’i in nt te el ll li ig ge en nc ce e) ), , e et th hn ni iq qu ue es s
(
(c co om mm mu un na au ut té é d de e s sa an ng g) ), , r re el li ig gi ie eu ux x ( (c cr ro oy ya an nc ce es s) ), , e et tc c. .
C
Ce ep pe en nd da an nt t, , u un ne e d di if ff fé ér re en nc ce e n ne e d do oi it t p pa as s ê êt tr re e c co on nf fo on nd du ue e a av ve ec c u un ne e i in né ég ga al li it té é. .
U
Un ne e d di if ff fé ér re en nc ce e q qu ue el lc co on nq qu ue e e en nt tr re e d de eu ux x i in nd di iv vi id du us s o ou u d de eu ux x g gr ro ou up pe es s
d
d' 'i in nd di iv vi id du us s n ne e d de ev vi ie en nt t u un ne e i in né ég ga al li it té é q qu u' 'à à p pa ar rt ti ir r d du u m mo om me en nt t o où ù e el ll le e e es st t
v
va al lo or ri is sé ée e, , c c’ ’e es st t- -à à- -d di ir re e t tr ra ad du ui it te e e en n t te er rm me es s d d' 'a av va an nt ta ag ge es s o ou u d de e d dé és sa av va an nt ta ag ge es s p pa ar r
r
ra ap pp po or rt t à à u un ne e é éc ch he el ll le e d de e v va al le eu ur rs s. .
D
Da an ns s u un ne e s so oc ci ié ét té é d do on nt t l l’ ’é éc ch he el ll le e d de e v va al le eu ur rs s s se er ra ai it t f fo on nd dé ée e s su ur r d de es s c cr ri it tè èr re es s p ph hy ys si iq qu ue es s
(
(q qu ui i c co or rr re es sp po on nd de en nt t e en n f fa ai it t à à d de es s c cr ri it tè èr re es s r ra ac ci ia au ux x, , l la a r ra ac ce e n n’ ’é ét ta an nt t p pa as s u un n c co on nc ce ep pt t
b
bi io ol lo og gi iq qu ue e m ma ai is s p po ol li it ti iq qu ue e) ), , l le es s b br ru un ns s e et t l le es s b bl lo on nd ds s ( (o ou u l le es s g gr ra an nd ds s e et t l le es s p pe et ti it ts s, , l le es s
y
ye eu ux x b bl le eu us s e et t l le es s y ye eu ux x m ma ar rr ro on ns s) ), , p pa ar r e ex xe em mp pl le e, , p po ou ur rr ra ai ie en nt t ê êt tr re e d di is st ti in ng gu ué és s s se el lo on n
l
le eu ur r c ca ap pa ac ci it té é à à e ex xe er rc ce er r l le e p po ou uv vo oi ir r : : « « l le es s b bl lo on nd ds s s so on nt t n né és s p po ou ur r c co om mm ma an nd de er r, , l le es s
b
br ru un ns s p po ou ur r e ex xé éc cu ut te er r l le eu ur rs s o or rd dr re es s » ». .
C
C’ ’e es st t l le e m mê êm me e t ty yp pe e d de e c cr ri it tè èr re es s p ph hy ys si iq qu ue es s ( (l la a f fo or rc ce e e et t l le es s c ca ar ra ac ct tè èr re es s s se ex xu ue el ls s) ) q qu ue e l le es s
s
so oc ci ié ét té és s p pa at tr ri ia ar rc ca al le es s ( (= = d do om mi in né ée es s p pa ar r l le es s h ho om mm me es s) ), , a au ux xq qu ue el ll le es s l le es s s so oc ci ié ét té és s
o
oc cc ci id de en nt ta al le es s a ap pp pa ar rt ti ie en nn ne en nt t, , o on nt t u ut ti il li is sé é d de ep pu ui is s l la a n nu ui it t d de es s t te em mp ps s p po ou ur r j ju us st ti if fi ie er r
l
l’ ’e ex xe er rc ci ic ce e d du u p po ou uv vo oi ir r p pa ar r l le es s h ho om mm me es s e et t c ca an nt to on nn ne er r l le es s f fe em mm me es s à à d de es s p po os si it ti io on ns s
s
su ub ba al lt te er rn ne es s. .
C
C’ ’e es st t d do on nc c l l’ ’a ap pp pl li ic ca at ti io on n d d’ ’u un ne e ( (d de e p pl lu us si ie eu ur rs s) ) é éc ch he el ll le e( (s s) ) d de e v va al le eu ur rs s a au u
m
mo on nd de e s so oc ci ia al l q qu ui i v va a c co on nd du ui ir re e à à p po ol la ar ri is se er r l l’ ’e es sp pa ac ce e d de es s p po os si it ti io on ns s s so oc ci ia al le es s e et t
c
cr ré ée er r a ai in ns si i u un ne e ( (p pl lu us si ie eu ur rs s) ) h hi ié ér ra ar rc ch hi ie e( (s s) ) s so oc ci ia al le e( (s s) ). . P Pa ar r e ex xe em mp pl le e : :
l le e f fo or rt t, , l le e m ma as sc cu ul li in n, , l le e b bo on n, , l le e b be ea au u, , l le e j ju us st te e, , l le e r ri ic ch he e, , l le e s sa av va an nt t, , l le e c cr ro oy ya an nt t
(
(e et tc c. .) ), , a au u s so om mm me et t ( (l la a « « c ci im me e » ») ) d de e l la a s so oc ci ié ét té é ; ;
l le e f fa ai ib bl le e, , l le e f fé ém mi in ni in n, , l le e m mé éc ch ha an nt t, , l le e l la ai id d, , l l’ ’i in nj ju us st te e, , l le e p pa au uv vr re e, , l l’ ’i ig gn no or ra an nt t, , l le e
m
mé éc cr ré éa an nt t ( (e et tc c. .) ), , a au u b ba as s ( (« « l l’ ’a ab bî îm me e » ») ) d de e l la a s so oc ci ié ét té é. .
2
2. . L La a h hi ié ér ra ar rc ch hi ie e d de es s r rô ôl le es s s so oc ci ia au ux x
I
Il l e es st t h ha ab bi it tu ue el l e en n s so oc ci io ol lo og gi ie e d de e d di is st ti in ng gu ue er r l la a s st tr ra at ti if fi ic ca at ti io on n s so oc ci ia al le e e et t l le e
s
sy ys st tè èm me e c cu ul lt tu ur re el l. . [ [R Ra ap pp pe el ls s d du u c co ou ur rs s d de e P Pr re em mi iè èr re e] ]
P
Pa ar r a an na al lo og gi ie e a av ve ec c l la a n no ot ti io on n d de e s st tr ra at te e e en n g gé éo ol lo og gi ie e q qu ui i d dé és si ig gn ne e u un ne e c co ou uc ch he e d de e
t
te er rr ra ai in n, , l la a s st tr ra at ti if fi ic ca at ti io on n s so oc ci ia al le e e es st t l l’ ’e en ns se em mb bl le e d de es s g gr ro ou up pe es s d d’ ’i in nd di iv vi id du us s
o
oc cc cu up pa an nt t d de es s p po os si it ti io on ns s s so oc ci ia al le es s d di if ff fé ér re en nt te es s s su ur r u un ne e é éc ch he el ll le e v ve er rt ti ic ca al le e, , d do on nt t
l
la a n na at tu ur re e p pe eu ut t ê êt tr re e r re el li ig gi ie eu us se e, , p po ol li it ti iq qu ue e, , é éc co on no om mi iq qu ue e o ou u c cu ul lt tu ur re el ll le e : : c c’ ’e es st t e en n
q
qu ue el lq qu ue e s so or rt te e « « l l’ ’a an na at to om mi ie e » » ( (l la a c co on ns st ti it tu ut ti io on n) ) d du u c co or rp ps s s so oc ci ia al l. .
E
En n f fa ai is sa an nt t r ré éf fé ér re en nc ce e a au ux x t tr ra av va au ux x d d’ ’E Em mi il le e D DU UR RK KH HE EI IM M ( (1 18 85 58 8- -1 19 91 17 7) ), , p pè èr re e
f
fo on nd da at te eu ur r d de e l la a s so oc ci io ol lo og gi ie e f fr ra an nç ça ai is se e, , o on n p pe eu ut t a af ff fi ir rm me er r q qu ue e l le e s sy ys st tè èm me e c cu ul lt tu ur re el l e es st t
l
l’ ’e en ns se em mb bl le e d de es s m ma an ni iè èr re es s d d’ ’ê êt tr re e e et t d d’ ’a ag gi ir r p pa ar rt ta ag gé ée es s p pa ar r l le es s m me em mb br re es s d d’ ’u un ne e
s
so oc ci ié ét té é. . L Le es s p pr ri in nc ci ip pa al le es s c co om mp po os sa an nt te es s d du u s sy ys st tè èm me e c cu ul lt tu ur re el l s so on nt t d do on nc c l le es s v va al le eu ur rs s, ,
l
le es s n no or rm me es s, , l le e l la an ng ga ag ge e e et t l le es s p pr ra at ti iq qu ue es s e en n g gé én né ér ra al l. . C Ce es s é él lé ém me en nt ts s f fo or rm me en nt t u un n
s
sy ys st tè èm me e c ca ar r i il ls s s so on nt t i in nt te er rd dé ép pe en nd da an nt ts s : : l le es s v va al le eu ur rs s s so on nt t d de es s i id dé éa au ux x ( (b bu ut ts s) )

3
c
co on nc cr ré ét ti is sé és s p pa ar r d de es s n no or rm me es s ( (à à l la a f fo oi is s r rè èg gl le es s e et t m mo oy ye en ns s p po ou ur r r ré éa al li is se er r l le es s i id dé éa au ux x) ), ,
q
qu ui i o or ri ie en nt te en nt t e et t h ha ar rm mo on ni is se en nt t l le es s p pr ra at ti iq qu ue es s i in nd di iv vi id du ue el ll le es s ( (q qu ui i, , d du u m mê êm me e
c
co ou up p, , d de ev vi ie en nn ne en nt t s so oc ci ia al le es s, , c c’ ’e es st t- -à à- -d di ir re e c co om mm mu un ne es s à à l la a p pl lu up pa ar rt t d de es s i in nd di iv vi id du us s) ) e et t
s
so on nt t e ex xp pr ri im mé ée es s à à t tr ra av ve er rs s l le e l la an ng ga ag ge e ( (l lu ui i- -m mê êm me e n no or rm me e d de e c co om mp po or rt te em me en nt t
l
li in ng gu ui is st ti iq qu ue e) ). . P Po ou ur r p pr ro ol lo on ng ge er r l l’ ’a an na al lo og gi ie e m mé éd di ic ca al le e, , c co om mm me e l la a c cu ul lt tu ur re e c co or rr re es sp po on nd d a au u
f
fo on nc ct ti io on nn ne em me en nt t d de e l la a s so oc ci ié ét té é, , c c’ ’e es st t e en n q qu ue el lq qu ue e s so or rt te e « « l la a p ph hy ys si io ol lo og gi ie e » » ( (l le es s
p
pr ro oc ce es ss su us s) ) d du u c co or rp ps s s so oc ci ia al l. .
M
Ma ai is s l la a s st tr ra at ti if fi ic ca at ti io on n s so oc ci ia al le e e et t l le e s sy ys st tè èm me e c cu ul lt tu ur re el l s so on nt t n né éc ce es ss sa ai ir re em me en nt t
e
en n r re el la at ti io on n é ét tr ro oi it te e l l’ ’u un ne e a av ve ec c l l’ ’a au ut tr re e. . C C’ ’e es st t l la a n no ot ti io on n d de e r rô ôl le e s so oc ci ia al l ( (= =
f
fo on nc ct ti io on n s so oc ci ia al le e d de e l l’ ’i in nd di iv vi id du u) ) q qu ui i p pe er rm me et t d d’ ’é ét ta ab bl li ir r c ce et tt te e r re el la at ti io on n. . E En n e ef ff fe et t, ,
d
de e l la a m mê êm me e m ma an ni iè èr re e q qu ue e l le es s o or rg ga an ne es s q qu ui i c co on ns st ti it tu ue en nt t l le e c co or rp ps s p pe er rm me et tt te en nt t d de e l le e
f
fa ai ir re e v vi iv vr re e e en n e ex xe er rç ça an nt t l le eu ur r f fo on nc ct ti io on n, , l le es s i in nd di iv vi id du us s a af ff fe ec ct té és s à à c ch ha aq qu ue e p po os si it ti io on n
s
so oc ci ia al le e v vo on nt t p pe er rm me et tt tr re e l le e f fo on nc ct ti io on nn ne em me en nt t d de e l la a s so oc ci ié ét té é e en n j jo ou ua an nt t l le eu ur r r rô ôl le e. . O On n
d
dé éf fi in ni it t a ai in ns si i c ch ha aq qu ue e r rô ôl le e c co om mm me e l l’ ’e en ns se em mb bl le e d de es s m ma an ni iè èr re es s d d’ ’ê êt tr re e e et t d d’ ’a ag gi ir r
c
co or rr re es sp po on nd da an nt t à à u un ne e p po os si it ti io on n o ou u u un ne e s st tr ra at te e ( (e en ns se em mb bl le e d de es s p po os si it ti io on ns s d de e
m
mê êm me e n ni iv ve ea au u) ) s so oc ci ia al le e. .
L
Le e r rô ôl le e s so oc ci ia al l a a d do on nc c u un ne e f fo on nc ct ti io on n d de e r ré ég gu ul la at ti io on n i in nd di is sp pe en ns sa ab bl le e d da an ns s l le e
c
co or rp ps s s so oc ci ia al l. .
D
De e m mê êm me e q qu u’ ’o on n a at tt te en nd d d du u c cœ œu ur r q qu u’ ’i il l f fa as ss se e c ci ir rc cu ul le er r l le e s sa an ng g e et t d de e l l’ ’e es st to om ma ac c q qu u’ ’i il l
d
di ig gè èr re e l le es s a al li im me en nt ts s ( (e et t n no on n l l’ ’i in nv ve er rs se e) ), , o on n a at tt te en nd d d du u p pr ro of fe es ss se eu ur r q qu u’ ’i il l e en ns se ei ig gn ne e, , d du u
m
mé éd de ec ci in n q qu u’ ’i il l s so oi ig gn ne e, , d du u b bo ou ul la an ng ge er r q qu u’ ’i il l c cu ui is se e l le e p pa ai in n, , d du u m me en nu ui is si ie er r q qu u’ ’i il l f fa ab br ri iq qu ue e
d
de es s m me eu ub bl le es s, , d du u m mu us si ic ci ie en n q qu u’ ’i il l e en nc ch ha an nt te e n no os s o or re ei il ll le es s, , e et tc c. . L Le e r rô ôl le e d do on nn ne e u un ne e
u
ut ti il li it té é s so oc ci ia al le e ( (= = u un ne e f fo on nc ct ti io on n) ) à à l l’ ’i in nd di iv vi id du u q qu ui i l le e j jo ou ue e e et t c ce e r rô ôl le e j ju us st ti if fi ie e s so on n
s
st ta at tu ut t ( (s sa a p po os si it ti io on n) ), , c c' 'e es st t- -à à- -d di ir re e s so on n e ex xi is st te en nc ce e d da an ns s l la a s so oc ci ié ét té é. .
M
Ma ai is s l le e r rô ôl le e f fa ai it t p pl lu us s e en nc co or re e. . I Il l s si im mp pl li if fi ie e é ég ga al le em me en nt t l le es s r re el la at ti io on ns s s so oc ci ia al le es s e en n
r
re en nd da an nt t p pr ré év vi is si ib bl le es s l le es s c co om mp po or rt te em me en nt ts s d de e c ch ha ac cu un n. . O On n s s’ ’a at tt te en nd d à à c ce e q qu ue e
l
l’ ’e em mp pl lo oy yé é d de e l la a p po os st te e s s’ ’o oc cc cu up pe e d de e n no ot tr re e c co ou ur rr ri ie er r e et t n no on n à à c ce e q qu u’ ’i il l n no ou us s d di is se e l l’ ’a av ve en ni ir r : :
o
on n l lu ui i t te en nd d d do on nc c l le es s l le et tt tr re es s e et t n no on n l le es s l li ig gn ne es s d de e l la a m ma ai in n. . O On n s s’ ’a at tt te en nd d à à c ce e q qu ue e l le e
p
po ol li ic ci ie er r v ve er rb ba al li is se e l le es s c co on nt tr re ev ve en na an nt ts s a au u c co od de e d de e l la a r ro ou ut te e e et t n no on n q qu u’ ’i il l l le es s f fé él li ic ci it te e : : o on n
r
ra al le en nt ti it t d do on nc c a au u c ca ar rr re ef fo ou ur r a au u l li ie eu u d d’ ’a ac cc cé él lé ér re er r… …
C
Ce ep pe en nd da an nt t, , d da an ns s c ch ha aq qu ue e s so oc ci ié ét té é, , c co om mp pt te e t te en nu u d du u s sy ys st tè èm me e c cu ul lt tu ur re el l e en n
v
vi ig gu ue eu ur r, , i il l y y a a d de es s r rô ôl le es s p pl lu us s v va al lo or ri is sé és s q qu ue e d d’ ’a au ut tr re es s : : l le e m mi in ni is st tr re e e et t l l’ ’o ou uv vr ri ie er r
n
n’ ’o on nt t p pa as s l le e m mê êm me e p pr re es st ti ig ge e, , n ni i d d’ ’a ai il ll le eu ur rs s l le e m mê êm me e p po ou uv vo oi ir r o ou u l le e m mê êm me e r re ev ve en nu u. .
L
La a h hi ié ér ra ar rc ch hi ie e s so oc ci ia al le e r re ep po os se e d do on nc c s su ur r l la a d di if ff fé ér re en nc ci ia at ti io on n v ve er rt ti ic ca al le e d de es s
r
rô ôl le es s s so oc ci ia au ux x : : a au u s so om mm me et t d de e l la a s so oc ci ié ét té é, , l le es s r rô ôl le es s d di ir ri ig ge ea an nt ts s ; ; e en n b ba as s, , l le es s
r
rô ôl le es s s su ub ba al lt te er rn ne es s. . C Ce et tt te e h hi ié ér ra ar rc ch hi is sa at ti io on n s se e m ma at té ér ri ia al li is se e p pa ar r l le es s d di if ff fé ér re en nc ce es s
d
d’ ’a ac cc cè ès s a au ux x r re es ss so ou ur rc ce es s s so oc ci ia al le em me en nt t v va al lo or ri is sé ée es s, , t te el ll le es s q qu ue e l la a r ri ic ch he es ss se e, , l le e p pr re es st ti ig ge e
o
ou u l le e p po ou uv vo oi ir r. .
C
Co om mm me e c ce es s r re es ss so ou ur rc ce es s s so on nt t m mu ul lt ti ip pl le es s, , i il l e es st t c ce ep pe en nd da an nt t p po os ss si ib bl le e d de e r re ep pé ér re er r
p
pl lu us si ie eu ur rs s h hi ié ér ra ar rc ch hi ie es s s so oc ci ia al le es s d da an ns s l le es s s so oc ci ié ét té és s m mo od de er rn ne es s. . L Le e g gr ra an nd d
s
so oc ci io ol lo og gu ue e a al ll le em ma an nd d M Ma ax x W WE EB BE ER R ( (1 18 86 64 4- -1 19 92 20 0) ) d di is st ti in ng gu ue e e en n e ef ff fe et t t tr ro oi is s t ty yp pe es s d de e
h
hi ié ér ra ar rc ch hi ie e s so oc ci ia al le e : :
l le es s c cl la as ss se es s q qu ui i r re ep po os se en nt t s su ur r d de es s i in né ég ga al li it té és s d de e r re ev ve en nu u ; ;

4
l le es s g gr ro ou up pe es s d de e s st ta at tu ut t q qu ui i s se e d di if ff fé ér re en nc ci ie en nt t p pa ar r l le eu ur r n ni iv ve ea au u d de e p pr re es st ti ig ge e ; ;
l le es s p pa ar rt ti is s q qu ui i o on nt t d de es s c ch ha an nc ce es s i in né ég ga al le es s d d’ ’a ac cc cé éd de er r a au u p po ou uv vo oi ir r. .
P
Po ou ur r W WE EB BE ER R, , i il l y y a a d do on nc c t tr ro oi is s o or rd dr re es s d de e c cl la as ss se em me en nt t d di if ff fé ér re en nt ts s : :
l
l’ ’é éc co on no om mi iq qu ue e, , l le e s so oc ci ia al l e et t l le e p po ol li it ti iq qu ue e. . C Co on nt tr ra ai ir re em me en nt t à à M MA AR RX X, , l le es s c cl la as ss se es s
é
éc co on no om mi iq qu ue es s n ne e c co on ns st ti it tu ue en nt t q qu u’ ’u un n a as sp pe ec ct t d de e l la a s st tr ra at ti if fi ic ca at ti io on n s so oc ci ia al le e. .
I
Il l e en n r ré és su ul lt te e u un ne e g gr ra an nd de e c co om mp pl le ex xi it té é d de e l l’ ’o or rg ga an ni is sa at ti io on n d de e l la a s so oc ci ié ét té é : : d de eu ux x
p
pe er rs so on nn ne es s p pe eu uv ve en nt t a ap pp pa ar rt te en ni ir r à à l la a m mê êm me e c cl la as ss se e é éc co on no om mi iq qu ue e e et t à à d de es s g gr ro ou up pe es s d de e
s
st ta at tu ut t d di if ff fé ér re en nt ts s ( (E Ex xe em mp pl le e : : g gr ro os s a ag gr ri ic cu ul lt te eu ur r e et t p pr ro of fe es ss se eu ur r d d’ ’u un ni iv ve er rs si it té é, , j je eu un ne e
m
mé éd de ec ci in n e et t o ou uv vr ri ie er r q qu ua al li if fi ié é) ). . L La a p po op pu ul la at ti io on n e es st t d do on nc c p pa ar rt ta ag gé ée e e en n g gr ro ou up pe es s s so oc ci ia au ux x
m
mu ul lt ti if fo or rm me es s p pa ar r d de es s c cl li iv va ag ge es s m mu ul lt ti ip pl le es s ( (â âg ge e, , s se ex xe e, , q qu ua al li if fi ic ca at ti io on n, , r re ev ve en nu u, , e et tc c. .) )
C
Ce ep pe en nd da an nt t, , i il l e es st t t to ou uj jo ou ur rs s p po os ss si ib bl le e d d’ ’i id de en nt ti if fi ie er r d de es s é él li it te es s, , c c’ ’e es st t- -à à- -d di ir re e l le es s
g
gr ro ou up pe es s d d’ ’i in nd di iv vi id du us s q qu ui i m mo on no op po ol li is se en nt t l le es s p po os si it ti io on ns s s so oc ci ia al le es s s su up pé ér ri ie eu ur re es s. .
P
Pa ar r e ex xe em mp pl le e, , l le es s P PD DG G d de es s g gr ra an nd de es s f fi ir rm me es s o oc cc cu up pe en nt t l le e s so om mm me et t d de e l la a h hi ié ér ra ar rc ch hi ie e
é
éc co on no om mi iq qu ue e, , l le es s m mi in ni is st tr re es s s so on nt t a au u s so om mm me et t d de e l la a h hi ié ér ra ar rc ch hi ie e p po ol li it ti iq qu ue e e et t l le es s
v
ve ed de et tt te es s d du u s sp po or rt t, , d de e l la a c ch ha an ns so on n, , d du u c ci in né ém ma a, , d de e l la a m mo od de e e et t d de e l la a t té él lé év vi is si io on n o on nt t
a
au uj jo ou ur rd d’ ’h hu ui i u un n p pr re es st ti ig ge e s so oc ci ia al l é él le ev vé é. .
L
Lo or rs sq qu ue e c ce er rt ta ai in ns s g gr ro ou up pe es s p pa ar rv vi ie en nn ne en nt t d du ur ra ab bl le em me en nt t à à o oc cc cu up pe er r l le es s
p
po os si it ti io on ns s s su up pé ér ri ie eu ur re es s s su ur r c ch ha aq qu ue e é éc ch he el ll le e, , v vo oi ir re e à à l le es s t tr ra an ns sm me et tt tr re e à à l le eu ur rs s
d
de es sc ce en nd da an nt ts s, , i il l f fa au ut t a al lo or rs s p pa ar rl le er r d d’ ’u un ne e é él li it te e s so oc ci ia al le e a au u s si in ng gu ul li ie er r. .
D
Da an ns s l la a F Fr ra an nc ce e c co on nt te em mp po or ra ai in ne e, , o on n p pe eu ut t s se e d de em ma an nd de er r s si i l la a g gr ra an nd de e
b
bo ou ur rg ge eo oi is si ie e n ne e f fo or rm me e p pa as s c ce et tt te e é él li it te e u un ni iq qu ue e : :
L Le es s m me em mb br re es s d de e c ce e m mi il li ie eu u s so oc ci ia al l o oc cc cu up pe en nt t d de es s p po os st te es s d de e d di ir re ec ct ti io on n d da an ns s l le es s
g
gr ra an nd de es s e en nt tr re ep pr ri is se es s i in nd du us st tr ri ie el ll le es s e et t f fi in na an nc ci iè èr re es s, , o ou u d de es s p po os st te es s d de e
r
re es sp po on ns sa ab bi il li it té é d da an ns s l la a h ha au ut te e f fo on nc ct ti io on n p pu ub bl li iq qu ue e ( (p po ou uv vo oi ir r) ). .
T Ti it tu ul la ai ir re es s d de e r re ev ve en nu us s é él le ev vé és s, , i il ls s p pr ro of fi it te en nt t s su ur rt to ou ut t d d’ ’u un n p pa at tr ri im mo oi in ne e m mo ob bi il li ie er r e et t
i
im mm mo ob bi il li ie er r t tr rè ès s s su up pé ér ri ie eu ur r à à l la a m mo oy ye en nn ne e q qu ui i l le eu ur r p pr ro oc cu ur re e l l’ ’a ai is sa an nc ce e m ma at té ér ri ie el ll le e
(
(r ri ic ch he es ss se e) ). .
I Il ls s s se e d di is st ti in ng gu ue en nt t p pa ar r u un n m mo od de e d de e v vi ie e m ma ar rq qu ué é p pa ar r l le e r re es sp pe ec ct t d de e v va al le eu ur rs s
t
tr ra ad di it ti io on nn ne el ll le es s ( (l la a f fa am mi il ll le e, , l le e t tr ra av va ai il l, , l la a r re el li ig gi io on n) ), , l le e g go oû ût t d de es s « « b be el ll le es s c ch ho os se es s » »
(
(q qu ui i s so on nt t a au us ss si i l le es s p pl lu us s c co oû ût te eu us se es s) ) e et t d du u l lu ux xe e d di is sc cr re et t, , l la a d dé éf fi in ni it ti io on n d de es s r rè èg gl le es s
d
du u s sa av vo oi ir r- -v vi iv vr re e q qu ui i l le eu ur r c co on nf fè èr re e « « l l’ ’h ho on no or ra ab bi il li it té é » » ( (p pr re es st ti ig ge e) ). .
E En nf fi in n, , l la a c co on nn na ai is ss sa an nc ce e d de es s b bo on nn ne es s f fi il li iè èr re es s s sc co ol la ai ir re es s l le eu ur r p pe er rm me et t d d’ ’a as ss su ur re er r à à
l
le eu ur rs s e en nf fa an nt ts s l le es s m mê êm me es s a av va an nt ta ag ge es s s so oc ci ia au ux x e et t d de e r re ep pr ro od du ui ir re e a ai in ns si i l le eu ur r g gr ro ou up pe e
s
so oc ci ia al l. .
3
3. . D Di if ff fé ér re en nc ce e e et t i in né ég ga al li it té é : : l l’ ’e ex xe em mp pl le e d de es s f fe em mm me es s
H
Ho om mm me es s e et t f fe em mm me es s s so on nt t d di is st ti in nc ct ts s p pa ar r n na at tu ur re e : : l le eu ur r a ap pp pa ar re en nc ce e e et t l le eu ur rs s
c
ca ap pa ac ci it té és s p ph hy ys si iq qu ue es s n ne e s so on nt t p pa as s l le es s m mê êm me es s ( (c co om mm me e l le e m mo on nt tr re e l le es s p pe er rf fo or rm ma an nc ce es s
d
de es s a at th hl lè èt te es s) ), , l le e f fo on nc ct ti io on nn ne em me en nt t b bi io ol lo og gi iq qu ue e d de e l le eu ur r c co or rp ps s e es st t d di if ff fé ér re en nt t ( (n no ot ta am mm me en nt t
a
au u n ni iv ve ea au u d de e l la a r re ep pr ro od du uc ct ti io on n) ). . C Ce et tt te e d di if ff fé ér re en nc ce e n na at tu ur re el ll le e r re en nd d l le es s h ho om mm me es s e et t
l
le es s f fe em mm me es s c co om mp pl lé ém me en nt ta ai ir re es s e et t n ne e c co on ns st ti it tu ue e p pa as s e en n e el ll le e- -m mê êm me e u un ne e
i
in né ég ga al li it té é. . L L’ ’i in né ég ga al li it té é n n’ ’a ap pp pa ar ra aî ît t e en n e ef ff fe et t q qu ue e s si i c ce et tt te e d di if ff fé ér re en nc ce e e es st t à à l l’ ’o or ri ig gi in ne e d de e
p
pr ri iv vi il lè èg ge es s s so oc ci ia au ux x ( (a av va an nt ta ag ge es s r ré és se er rv vé és s) ) p po ou ur r l l’ ’u un n d de es s d de eu ux x s se ex xe es s. .

5
I
Il l f fa au ut t c ce ep pe en nd da an nt t r re ec co on nn na aî ît tr re e q qu ue e d da an ns s l la a p pl lu up pa ar rt t d de es s s so oc ci ié ét té és s, , p pr ri im mi it ti iv ve es s
o
ou u t tr ra ad di it ti io on nn ne el ll le es s, , l la a d di if ff fé ér re en nc ce e h ho om mm me es s – – f fe em mm me es s e es st t d de ev ve en nu ue e u un ne e c ca au us se e
d
d’ ’i in né ég ga al li it té és s s so oc ci ia al le es s. . L Le es s i in né ég ga al li it té és s l le es s p pl lu us s f fr ré éq qu ue en nt te es s s so on nt t l li ié ée es s à à l l’ ’e ex xe er rc ci ic ce e d du u
p
po ou uv vo oi ir r ( (l le es s s so oc ci ié ét té és s m ma at tr ri ia ar rc ca al le es s s so on nt t d de es s e ex xc ce ep pt ti io on ns s h hi is st to or ri iq qu ue es s) ) a ai in ns si i q qu u’ ’à à
l
l’ ’o ob bt te en nt ti io on n d de e p po os si it ti io on ns s s so oc ci ia al le es s p pr re es st ti ig gi ie eu us se es s ( (l le es s p pr rê êt tr re es s e et t l le es s s sc cr ri ib be es s, , l le es s
a
ar rc ch hi it te ec ct te es s e et t l le es s a ar rt ti is st te es s s so on nt t l le e p pl lu us s s so ou uv ve en nt t d de es s h ho om mm me es s c ca ar r l l’ ’a ac cc cè ès s a au u s sa av vo oi ir r
l
le eu ur r e es st t r ré és se er rv vé é) ). .
M
Mê êm me e d da an ns s l le es s s so oc ci ié ét té és s m mo od de er rn ne es s f fo on nd dé ée es s s su ur r l l’ ’a af ff fi ir rm ma at ti io on n d de e l l’ ’é ég ga al li it té é d de es s
d
dr ro oi it ts s e en nt tr re e l le es s c ci it to oy ye en ns s, , l la a r ré ép pa ar rt ti it ti io on n d de es s t tâ âc ch he es s e en nt tr re e l le es s h ho om mm me es s e et t l le es s
f
fe em mm me es s r re es st te e p pr ro of fo on nd dé ém me en nt t m ma ar rq qu ué ée e p pa ar r c ce et tt te e i in né ég ga al li it té é t tr ra ad di it ti io on nn ne el ll le e. .
P
Pa ar r e ex xe em mp pl le e, , e en n l l’ ’a an n 2 20 00 00 0 e en n F Fr ra an nc ce e, , d da an ns s l le es s c co ou up pl le es s a av ve ec c e en nf fa an nt ts s d do on nt t l le es s
c
co on nj jo oi in nt ts s t tr ra av va ai il ll le en nt t à à t te em mp ps s c co om mp pl le et t, , l le e t te em mp ps s p pa as ss sé é p pa ar r l le es s f fe em mm me es s a au ux x t tâ âc ch he es s
d
do om me es st ti iq qu ue es s e et t p pa ar re en nt ta al le es s e es st t p pr rè ès s d de e 1 1, ,9 9 f fo oi is s s su up pé ér ri ie eu ur r à à c ce el lu ui i d de es s h ho om mm me es s
(
(E En nq qu uê êt te e I In ns se ee e) ). .
P
Po ou ur r s s’ ’o oc cc cu up pe er r d da av va an nt ta ag ge e d de e l le eu ur r f fo oy ye er r e et t d de e l le eu ur rs s e en nf fa an nt ts s, , l le es s f fe em mm me es s d do oi iv ve en nt t
a
ai in ns si i r ro og gn ne er r s su ur r l le eu ur r t te em mp ps s p ph hy ys si io ol lo og gi iq qu ue e ( (s so om mm me ei il l e et t r re ep pa as s) ), , p pr ro of fe es ss si io on nn ne el l
(
(s st tr ri ic ct t r re es sp pe ec ct t d de es s h ho or ra ai ir re es s d de e t tr ra av va ai il l) ) e et t p pe er rs so on nn ne el l ( (l lo oi is si ir rs s) ). .
C
Ce es s i in né ég ga al li it té és s o on nt t c co on nd du ui it t l le es s m mo ou uv ve em me en nt ts s f fé ém mi in ni is st te es s à à r re ev ve en nd di iq qu ue er r
l
lo og gi iq qu ue em me en nt t p po ou ur r l le es s d de eu ux x s se ex xe es s d de es s r rô ôl le es s i id de en nt ti iq qu ue es s, , n no ot ta am mm me en nt t a au u n ni iv ve ea au u
p
pr ro of fe es ss si io on nn ne el l. .
M
Ma ai is s l l’ ’é ég ga al li it ta ar ri is sm me e ( (i id dé éo ol lo og gi ie e f fo on nd dé ée e s su ur r u un n p pr ri in nc ci ip pe e d d’ ’é ég ga al li it té é a ab bs so ol lu ue e) ) p pe eu ut t
c
co on nd du ui ir re e d da an ns s c ce e d do om ma ai in ne e, , s se el lo on n l la a s so oc ci io ol lo og gu ue e I Ir rè èn ne e T TH HE ER RY Y, , à à r re en ni ie er r l la a
d
di if ff fé ér re en nc ce e n na at tu ur re el ll le e e en nt tr re e l le es s h ho om mm me es s e et t l le es s f fe em mm me es s. . I Il l s se er ra ai it t p pr ré éf fé ér ra ab bl le e d de e
«
« r ré éi in nv ve en nt te er r l la a m mi ix xi it té é » », , c c’ ’e es st t- -à à- -d di ir re e u un ne e s so oc ci ié ét té é d da an ns s l la aq qu ue el ll le e c ce et tt te e d di if ff fé ér re en nc ce e
s
se er ra ai it t r re ec co on nn nu ue e e et t l l’ ’é ég ga al li it té é r re es sp pe ec ct té ée e. . L Le e s st ta at tu ut t d de e l la a f fe em mm me e n ne e s se er ra ai it t p pl lu us s a al lo or rs s
d
dé év va al lo or ri is sé é, , b bi ie en n q qu u’ ’i il l c co or rr re es sp po on nd de e à à d de es s r rô ôl le es s s so oc ci ia au ux x d di if ff fé ér re en nt ts s. .
B
B. . L Le e c cu um mu ul l d de es s i in né ég ga al li it té és s
L
La a d di im me en ns si io on n é éc co on no om mi iq qu ue e s se em mb bl le e ê êt tr re e a au u c cœ œu ur r d de es s i in né ég ga al li it té és s, , d do on nt t c ce er rt ta ai in ne es s s so on nt t
n
no ou uv ve el ll le es s. . A Au u t to ot ta al l l le es s i in né ég ga al li it té és s s se e r re en nf fo or rc ce en nt t l le es s u un ne es s l le es s a au ut tr re es s, , p po ou uv va an nt t
c
co on nd du ui ir re e d da an ns s l le e p pi ir re e d de es s c ca as s à à l l’ ’e ex xc cl lu us si io on n. .
1
1. . L La a m me es su ur re e d de es s i in né ég ga al li it té és s
O
On n d di is sp po os se e d de e c ce er rt ta ai in ns s o ou ut ti il ls s m mé ét th ho od do ol lo og gi iq qu ue es s p po ou ur r m me es su ur re er r l le es s i in né ég ga al li it té és s [ [L Li ir re e
l
la a F Fi ic ch he e – – m mé ét th ho od de e n n° °9 9 p p. .4 45 53 3 d du u m ma an nu ue el l B Br ré éa al l] ]. .
P
Pa ar r e ex xe em mp pl le e, , o on n p pe eu ut t d dé éc co ou up pe er r l l' 'e en ns se em mb bl le e d de es s m mé én na ag ge es s e en n d di ix x g gr ro ou up pe es s, , o ou u
d
dé éc ci il le es s, , a al ll la an nt t d de es s 1 10 0 % % l le es s p pl lu us s p pa au uv vr re es s j ju us sq qu u' 'a au ux x 1 10 0 % % l le es s p pl lu us s r ri ic ch he es s e et t
r
re el li ie er r e en ns su ui it te e c ce es s g gr ro ou up pe es s à à l la a p pa ar rt t d de es s r re ev ve en nu us s q qu u' 'i il ls s r re eç ço oi iv ve en nt t ( (d dé éc ci il le es s d de e
r
re ev ve en nu us s) ) o ou u à à l la a p pa ar rt t d de es s r ri ic ch he es ss se es s q qu u' 'i il ls s d dé ét ti ie en nn ne en nt t ( (d dé éc ci il le es s d de e p pa at tr ri im mo oi in ne e) ). .
P
Pa ar r e ex xe em mp pl le e, , l le es s 1 10 0% % d de es s m mé én na ag ge es s l le es s p pl lu us s p pa au uv vr re es s r re eç ço oi iv ve en nt t 5 5% % d de e l l' 'e en ns se em mb bl le e
d
de es s r re ev ve en nu us s e et t l le es s 2 20 0% % d de es s m mé én na ag ge es s l le es s p pl lu us s p pa au uv vr re es s ( (c ce e g gr ro ou up pe e c co on nt ti ie en nt t d do on nc c