Cancerenvironnement>Lescancers>Prostate
Cancerdelaprostate
Messagesclés
Lecancerdelaprostateestlecancerleplusfréquentchezleshommes.Sonincidencea
fortementaugmentélorsdecesdernièresdécennies(vieillissementdelapopulation,amélioration
desmoyensdiagnosticsetutilisationdelatechniquededépistageparPSA).
L’âgeavancé,l’origineethnique,etlesantécédentsfamiliauxdecancerdelaprostatesont
desfacteursderisqueindividuelsdecancerdelaprostate.Cesontlesseulsfacteursde
risquesavérés.
Dansl’alimentation,lesgraisses,l’obésité,lasupplémentationenvitamineE,etlafaible
consommationdefruitsetlégumessontsuspectésd’êtredesfacteursderisquedecancerdela
prostate.
Laconsommationdevianderougeaétéclasséeenoctobre2015parleCIRCcomme
probablementcancérogènepourl’homme(Groupe2A).Lesdonnéeslesplussolides,quoique
demeurantlimitées,indiquantuneassociationaveclaconsommationdevianderouge,
concernentlecancercolorectal.Ilexisteégalementdesdonnéesindiquantdesliensavecle
cancerdupancréasetlecancerdelaprostate.
Parmilesfacteursenvironnementaux,l’associationentrelesexpositionsàl’arsenicetau
cadmium(tousdeuxcancérogènesavérés)etlerisquedecancerdelaprostaten’apasété
démontrée,bienquecesdeuxcomposéssoientsuspectésd’êtredesfacteursderisque.
Lesexpositionsprofessionnellesauxpesticidessuggèrentleurimplicationentantque
perturbateursendocriniensdanscertainscancers,dontceluidelaprostate.L’expositionau
chlordécone(classé«cancérogènepossible»parleCIRC)estassociéeàunrisqueaugmentéde
cancerdelaprostate.
Pourtenterd’établirdesliensentrecesfacteurssuspectésetlerisquedecancerdelaprostate,les
recherchessurlesfacteursgénétiquesdesensibilitéauxexpositionsenvironnementales
etsurlesinteractionsgène/environnementsontpréconisées.Lavoiedesperturbateurs
endocrinienscommelebisphénolAconstitueégalementunevoiederechercheprivilégiée.
Lecancerdelaprostateestleplusfréquentchezleshommes,enparticulierdanslespaysdéveloppés.Ilse
placeenFranceau1errangdescancersentermed’incidence,touscancersconfondus(71000nouveaux
casen2011,soit34%desnouveauxcasdecancersmasculins).
Rechercherdanslesite
L’âgeavancé,l’origineethnique,lesantécédentsfamiliauxdecancerdelaprostate,etlasurvenued'autres
cancerssontdesfacteursderisqueindividuelsreconnusducancerdelaprostate.
Outrecesfacteurs,desfacteursgénétiques,environnementauxoualimentairessontsuspectésdejouerun
rôledansl’apparitionducancerdelaprostate,maislesrésultatsdoiventencoreêtreconsolidés.
Epidémiologieducancerdelaprostate
Facteursindividuelsetcancerdelaprostate
Alimentationetcancerdelaprostate
Facteursderisquesenvironnementauxetprofessionnels
Evolutionsrécentes
Epidémiologieducancerdelaprostate
Lecancerdelaprostateestleplusfréquentchezleshommes,enparticulierdanslespaysdéveloppés.Ilse
placeenFranceau1errangdescancersentermed’incidence,touscancersconfondus(71000nouveaux
casen2011,soit34%desnouveauxcasdecancersmasculins).EnFrance,sonincidenceafortement
augmentélorsdecesdernièresdécennies:letauxd’incidencestandardiséestpasséde26caspour100000
en1980à121,2pour100000en2005(InVS,2008).Cetteaugmentationimportantes’expliquepar
plusieursfacteurs:vieillissementdelapopulation,améliorationdesmoyensdiagnosticsetutilisationdela
techniquededépistageparPSA.Entermesdemortalité,ilsesitueau4erang,touscancersconfondus,etau
3erangdescancersmasculins(8700décèsen2011)(
INCa
,2013).Lecancerdelaprostateesteneffetun
cancerdebonpronosticdontlamortalitédiminue:sontauxdesurvieà5ansestde80%.
Lecancerdelaprostateestuncancerdusujetâgé:ilapparaîtrarementavant50ans,etl’incidence
augmentetrèsrapidementavecl’âge.Danslaplupartdescas,ils’agitd’uncarcinome,c’estàdirequ’ilse
développeàpartirdescellulesdelaglande.Lesautresformessontrares(del’ordrede3%).
Facteursindividuelsetcancerdelaprostate
L’âgeavancéestleprincipalfacteurderisqueidentifiépourlecancerdelaprostate:l’âgemoyende
diagnosticestde74ans.
L’origineethniqueestégalementunfacteurderisquereconnudecancerdelaprostate:l’Afrique
subsaharienneetlesAntillesontdesincidencessupérieuresàlamoyennemondiale(Crawford,2003).
Lesantécédentsfamiliauxdecancerdelaprostatesontégalementunfacteurderisquereconnudece
cancer(Johns,2003):leshommesayantdesparentsdupremieroudeuxièmedegréatteintsdecancerde
laprostateontplusderisqued’endévelopperun.Pluslenombredeparentsestimportant,etplusl’âgede
leurdiagnosticestprécoce,pluslerisquedecancerdelaprostateaugmente(Cussenot,2004).
Lasurvenued’autrescancers(cancersdusein,tumeurscérébrales,lymphomes,cancersdigestifs,etc)au
seindecertainesfamillesestégalementsuspectéed’augmenterlerisquedecancerdelaprostate.Par
exemple,unhommeapparentéaupremieroudeuxièmedegréàunefemmeprésentantuncancerduseina
1,4foisplusderisquededévelopperuncancerdelaprostate.Cependant,cesassociationsnécessitent
encored’êtreconfirméesparlesétudesdeliaisonquiidentifieraientungènedeprédispositioncommun
(Cussenot,2004).
Outrecesfacteurs,desfacteursgénétiques,environnementauxoualimentairessontsuspectésdejouerun
rôledansl’apparitionducancerdelaprostate,maislesrésultatsdoiventencoreêtreconsolidés.
Alimentationetcancerdelaprostate
Certainessubstancescontenuesdansl’alimentationsontsuspectéesdejouerunrôledanslasurvenuede
cancerdelaprostate.
Lesélénium:c’estunmétalloïdenaturellementprésentdanslesproduitsvenusdelamer,danslefoieou
danslesrognons.Plusieursétudesontmontréqu’ildiminuaitlerisquedecancerdelaprostate(
Inserm
,
2008),maisl’effetprotecteurduséléniumvisàvisducancerdelaprostaten’apasétéconfirméparles
étudesultérieures(Dennert,2011;Dennert,2011;Lippman,2009).Notamment,larécenteétudeSELECTa
montréqueleSéleniumnepermettaitpasdeprévenirlecancerdelaprostateetquelasupplémentationen
vitamineEaugmentaitlerisquedecancerdelaprostatechezl’homesain(Klein,2011;Lippman,2009)
Graisses:desétudesécologiquesquicomparentl’alimentationdedifférentesrégionsdumonde(plusou
moinsricheengraisse)ontmontrélacorrélationforteentrel’incidenceducancerdelaprostateet
l’absorptiondesgraissesinfluençantletauxhormonal.Laconsommationdeviande,enparticulierdeviande
rouge,estassociéeàuneaugmentationdurisquemaisonnesaitpassielleestdueàl’excèsdegraisses,àla
températuredecuisson,auxprotéinesanimalesouàd’autresfacteurs.
Ilexisteainsienpréventiondesrégimesalimentairescomprenantenparticulierunebaissed’absorptiondes
graissesetunepriseplusimportantedefibres.
Fruitsetlégumes:laconsommationdefruitsetlégumesestunfacteurprotecteurvisàvisdecertains
cancers,maisiln’apasétédémontrépourceluidelaprostate.Seull’effetantioxydantdulycopènecontenu
danslestomatessembleraitjouerunrôleprotecteur(Ellinger,2006;Fraser,2005;Giovannucci,1999).
Obésité:àcejour,iln’yapasdepreuvequimontrequel’obésitéfavoriseraitlerisquedecancerdela
prostate.Certainesétudestendentàmontrerquel’activitéphysiquediminueraitlerisquedecancerdela
prostate,maiscedemanièretrèsfaible(Liu,2011).Enrevanche,chezlespatientssouffrantd’uncancerde
laprostate,l’obésitéestunfacteurdemauvaispronostic.
Facteursderisquesenvironnementauxet
professionnels
Aucunfacteurderisqued’origineenvironnementaleouprofessionnellen’estavérécancérogènepourlerisque
decancerdelaprostate(Multigner,2008).Plusieursfacteurssontcependantdébattus:l’expositionà
l’arsenic,aucadmiumetauxpesticides.Desétudescomplémentairessontnécessairespourpouvoirconclure
àl’existenced’uneassociationentrecesfacteursetlerisquedecancerdelaprostate.
Arsenic:L’arsenicestprésentenFrancedanscertainsancienssitesminiersfermés,quicontaminentencore
l’environnement(sols,rivières,etc).Denombreusesindustriesutilisentencorecourammentl’arsenic(alliages
demétaux,traitementsmédicaux,verreries,etc).L’expositionàl’arsenicpeutdoncêtreenvironnementale
ouprofessionnelle.Ellepeutsefaireparinhalationdepoussièresvenuesdessolscontaminés,ouparingestion
(enfantsquiportentleursmainsàlaboucheouconsommationdeproduitscultivéssurdessolspolluésou
venantdelamer).L’arsenicestégalementuncomposantdutabac.Selonl’
InVS
,l’eaudistribuéeconstituerait
laprincipalesourced’expositionàl’arsenic(InVS,2008).Cerisqueesttoutefoislocaletenrégression
(AuvergneetSavoie).
L’arsenicetsescomposésinorganiquessontclasséscancérogènesavérés(groupe1du
CIRC
,2004),maisce
ceteffetn’apasétéspécifiquementdémontrépourlecancerdelaprostatecarlesdonnéesdisponibles
étaientinsuffisantes.Bienqueplusieursétudesmontrentuneassociationpositiveentreexpositionàl’arsenic
etcancerdelaprostate,desétudessupplémentairessontnécessairespourdéterminerlerôledecetélément
danslasurvenuedelamaladie(BenbrahimTallaa,2008).
Cadmium:Lecadmiumestunmétallourdprésentdanscertainsminerais(notammentdezinc)sousforme
d’impuretés.Saprésencedansl’environnementprovientessentiellementdel’érosiondesrochesoudes
émissionsvolcaniques,maisaussid’activitésindustrielles.
Dansl’environnementgénéral,lesprincipalessourcesd’expositionsontletabagismeetl’alimentation(produits
céréaliers,pommesdeterre,fruitsetlégumessecs,etc).Enmilieuprofessionnel,l’expositionaucadmium
existedanslesmilieuxdelamétallurgieduzinc,dudécoupagedemétauxauchalumeau,delasoudurede
cadmium,etc.Lesparticulesdecadmiumpeuventalorsêtreprojetéesdansl’airetinhalées;ellespeuvent
aussiêtreingérées.
Lecadmiumetsescomposéssontclasséscancérogènesavérés(groupe1du
CIRC
)pourlecancerdu
poumon.Aumomentdelamonographiedu
CIRC
(1993),lesrésultatsdesétudesn’étaientpasconcordants
quantàl’associationentrel’expositionaucadmiumchezlestravailleursetlerisquedecancerdelaprostate;
lesétudesrécentesnepermettentpasnonplusdeconcluresurcetteassociation(Sahmoun,2005).
Pesticidesetperturbateursendocriniens:Lessourcesd’expositiondelapopulationgénéraleaux
pesticidessontmultiples:lesaliments(fruitsetlégumes),l’eaudeboisson,l’airintérieuretextérieur,etc.
L’expositionprofessionnelleconcernequantàelleunepopulationtrèsnombreuseenFrance:lapopulation
agricole(utilisateursouapplicateursdepesticides),àlaquelles’ajoutentsessaisonniers,lesouvriersde
l’industriedespesticides,lesemployésdechemindeferaucontactd’herbicides,etc.C’estsurtoutl’exposition
professionnelleauxpesticidesquiaétéétudiéedanslesdifférentesétudesquiontrecherchéunlienavec
l’apparitiondecancers.
Onretrouverégulièrementcertaineslocalisationstumoralesenexcèsdanslesétudesépidémiologiques
menéesenmilieuagricole.Plusieursmétaanalysesconduiteschezlesagriculteursutilisateursouapplicateurs
depesticides,ettravailleursdanslesusinesdepesticidesmontrentdemanièrecohérenteuneaugmentation
durisquedecancerdelaprostatedanscespopulations(
Inserm
,2008).Lesrésultatssontnéanmoins«
limités»carlesinformationsrecueilliessurl’expositionmanquentdeprécisionpourconfirmercetterelation.
Lesexpositionsprofessionnellesauxpesticidessuggèrentleurimplicationentantqueperturbateurs
endocriniensdanslescancershormonodépendants,dontceluidelaprostate(voirfichesurlesperturbateurs
endocriniens).Parexemple,l’expositionauchlordécone(insecticidelongtempsutiliséauxAntillesdansles
culturesdebananiers,etclassécancérogènepossibleparle
CIRC
)estassociéeàunrisqueaugmentéde
cancerdelaprostate(Multigner,2010).
Evolutionsrécentes
Cesévolutionstouchentessentiellementauxconnaissancesdesperturbateursendocriniensetàlaprévention
contrelechlordécone:
L’actioncontrelapollutionparlechlordéconeenGuadeloupeetenMartiniqueavaitfaitl’objetd’un1erplan
en20082010,prolongéparunsecondpourlapériode20112013,lancéle9mars2011.Ses36actions
visentplusieursobjectifs:améliorerlesconnaissancesdesmilieux,destechniquespourremédieràlapollution
etleseffetssurlasanté,mieuxsurveillerl’étatdesantédespopulationsetréduireleurexposition,gérerles
milieuxcontaminés.Ilcomporteunimportantvoletsurlapêcheetlesmilieuxaquatiquesdontleplan2008
2010avaitmislacontaminationenévidence.
En2011,l’
Inserm
aproduituneexpertisecollectivesurlesliensentrereproductionetenvironnement,etplus
particulièrementsurleseffetsdel’environnementsurl’augmentationdestroublesdelareproductionetdes
cancershormonodépendantsdelaprostateetdusein.L’étudeportaitsur5famillesdesubstances
chimiques:bisphénolA,phtalates,composéspolybromés(retardateursdeflamme),composésperfluoréset
parabènes.IlenrésultequelebisphénolA(BPA)pourraitaltérerledéveloppementdelaprostate,favorisant
ainsilerisquedecancer.Cependant,selonlerapportdel’Ansesd’octobre2011surleseffetssanitairesdu
BPA,aucunedonnéen’estdisponiblechezl’hommepourétudierlelienentreexpositionauBPAetlerisquede
cancerdelaprostate,etlesétudeschezl’animalontdonnédesrésultatscontradictoires.Acejour,onne
peutdoncpasconcluresurcetteassociation(Anses,2011).
Onpréconiseledéveloppementdesrecherchessurlesfacteursgénétiquesdesensibilitéauxexpositions
environnementalesetsurlesinteractionsgène/environnement(
Inserm
,
Afsset
,2008).Lesrécentsrésultats
issusdesétudesmenéessurlerisqueducancerdelaprostateenGuadeloupeetenMartiniqueliésau
chlordéconesuggèrentl’implicationdefacteursgénétiques,environnementauxetdesinteractionsgène
environnement.
Enfin,denombreuxprotocolesderecherchecliniques’intéressentàlaprévention(primaire,secondaire,ou
tertiaire)ducancerdelaprostateparmédication.
Sourcesrédactionnelles:InVS,Anses,Inserm,CIRC
Auteur:Unitécancerenvironnement
Relecteur:PierreRichaud(Radiothérapeute,InstitutBergonié,Bordeaux)
Nosfichessurcethème
BisphénolA
Canceretalimentation
ClassificationdessubstancescancérogènesparleCIRC
Perturbateursendocriniens
Pourallerplusloin
Rapportsettextesofficiels
AFSSET,INSERM,2008:Expertisecollective,Canceretenvironnement
WCRF,2014:Diet,nutrition,physicalactivityandprostatecancer
WorldCancerResearch,2010:Rapportscientifique“Food,Nutrition,PhysicalActivity,andthePrevention
ofCancer:aGlobalPerspective”
Etudesetpublicationsscientifiques
Bouvard,2015:Carcinogenicityofconsumptionofredandprocessedmeat
CIRC,2015:Carcinogenicityofconsumptionofredandprocessedmeat
Crawford,2003.Epidemiologyofprostatecancer
Cussenot,2004.Facteursderisquegénétiquespourlecancerdelaprostate
Cussenot,2008.Inorganicarsenicandhumanprostatecancer
Dennert,2011.Seleniumforpreventingcancer(Cochranereview)
Doolan,2014:Anupdateonoccupationandprostatecancer.
Ellinger,2006.,tomatoproductsandlycopeneinthepreventionandtreatmentofprostatecancer[.
Ferris,2011.Nondieteticenvironmentalriskfactorsinprostatecancer
Johns,2003.Asystematicreviewandmetaanalysisoffamilialprostatecancerrisk
Klein,2011.VitaminEandtheriskofprostatecancer:theSeleniumandVitaminECancerPrevention
Multigner,2008.Environmentalpollutantsandprostatecancer:epidemiologicaldata
Multigner,2010.Chlordeconeexposureandriskofprostatecancer
RegistresdescancersduréseauFrancim,2014:Estimationdelaprévalence(partielleettotale)du
Sahmoun,2005.Cadmiumandprostatecancer:acriticalepidemiologicanalysis
Simard,2002.Perspective:prostatecancersusceptibilitygenes
Skinner,2008.SerumcalciumandincidentandfatalprostatecancerintheNationalHealthandNutri
Informationsdespublics
Afsset,2009.Cancersetenvironnement,avisdel'Afsset
AFU,2003.Chimiopréventionducancerdelaprostate
CAREX,2009.Lecadmiumetsescomposés
CDC,2003.Chlordécone:ficheinternationaledesécurité
DossierInsermsurlecancerdelaprostate
HAS,INCa,Juin2010,GuidepatientAffectionlonguedurée.PriseenchargeduCancerdelaprosta
INCA,2009.FicherepèreRisquesdecancersetperturbateursendocriniens
INCa,2009.FicherepèreRisquesdecancersetpesticides
INCa,2010.CancerInfo:dossiersurlecancerdelaprostate
INRS,2002.Fichetoxicologiqueduséléniumetcomposés
INRS,2006.Fichetoxicologiquesurl’arsenicetsescomposésminéraux
Inserm,2010.auchlordéconeetrisquedesurvenueducancerdelaprostate
1 / 6 100%