RF et PR. 16

publicité
CollègeMadamedeStaël–Histoire2016-2017–2eAnnée
REVOLUTIONFRANCAISE,DECLENCHEMENTDUPROCESSUSREVOLUTIONNAIRE
Sommaire
1)Introduction
2)Contexte
3)Déclenchementduprocessusrévolutionnaire
a)Lescahiersdedoléances
b)OuverturedesEtatsGénéraux
c)Déclarationdu17juin
d)SermentduJeudePaume(20juin1789)
e)PrisedelaBastille(14juillet1789)
f)LaNuitdu4août
g)VotedelaDDHC
4)Conclusion
1
CollègeMadamedeStaël–Histoire2016-2017–2eAnnée
Document1.AnalyseCaricature
Lacaricatureestundessinsatiriquequiapporteunjugementcritiquesousuneforme
humoristique.
Méthode:
Présenterl'image:
-Indiquerlanaturedudocument
-Indiquerladateetl'auteur(s'ilssontindiqués)
-Présenterl'idéeprincipaledudocument
C'estunegravure.Elledateprobablementde1789,l'auteurn'estpasindiqué.
Ledocumentdénoncelasituationdutiersétat.
Décrirel'image:
Repérerlesdifférentsélémentsquilacomposent.
Repérerleurdispositionetleurorganisation.
Repérerleurtenue,leursattributs,lesobjets,lessymboleséventuels.
Repérerleslégendesetinscriptions.
Troispersonnagessontreprésentés.Deuxd'entreeuxsetiennentdeboutsurune
pierre,quiécraseletroisième,l'unesthabilléenmembreduClergé(robe
eccléasiastique)etBibleàlamain,l'autreestunnoble,quel'onreconnaîtàses
vêtementsetàsonépée(ilreprésenteprobablementlanoblessed'épée).L'homme
souslapierreestvêtucommeunhommedupeuple,ilreprésenteleTiers-Etat.Lapierre
portelesinscriptionssuivantes:"Taille,impôtsetcorvées",elleindiquelepoidsdes
servidudesquelesordresdelaNoblesseetduClergéfontporterauTiers-Etat.
Interpréterl'image:
Interpréterlesélémentsrepérés.
Identifieretexpliciterlesliensentreeux,enfaisantréférenceaucontextehistorique.
Interpréterl'intentiondel'auteur:montrerquellesidéessontmisesenvaleurparledessinet
dansquelsensl'auteurveutfairepencherl'opinion
DanslesannéesquiprécèdentledéclenchementdelaRévolutionfrançaise(1789),le
RoyaumedeFrancetraverseune intensecrise:politiqueetbudgétaire(laFrance
connaîtungravedéficitbudgétairemaislespropositionsderéformesseheurtentàla
résistancedeslanoblesse);sociale(lesnoblesamplifientlepoidsdesredevances
demandéesauTiersEtat,etlabourgeoisiecontestesesprivilèges);économique
(récoltesinsuffisantes,flambéedesprixdublé).Lasociétéd'ordresfaitl'objetde
critiquessouslaformedepamphletsoudecaricatures,dutypedecelle-ci.
CettecaricaturedénoncelepoidsdesservitudesquiécrasentleTiersEtat.Etantdonné
cequ'elledénonce,aprobabementétéréaliséepeuavant1789.
2
CollègeMadamedeStaël–Histoire2016-2017–2eAnnée
3
CollègeMadamedeStaël–Histoire2016-2017–2eAnnée
Document2.Cahiersdedoléances
ExtraitducahierdedoléancesduvillagedeLauris,sénéchausséed’Aix:
«Ograndroi!Perfectionnezvotreouvrage,soutenezlefaiblecontrelepuissant,
détruisezlerestedel’esclavageféodal,affranchisseznosbiensdelaservitude(...),et
votrenomserainvoquéparlesmalheureuxdetouteslesnations;achevezdenous
rendreheureux:vospeupleslivrésàdesdespotesseréfugientenfouleaupieddevotre
trône,etviennentchercherenvousleurDieututélaire,leurpèreetleurdéfenseur.»
Lesreprésentantsdutiersétatattendentduroidefairerespecterlajustice.Ilsvoienten
luiunprotecteuretluifontentièrementconfiancepourles«rendreheureux».Pasune
attaquecontreleroietencoremoinsdesproposrévolutionnaires.C'estlesystème
féodalquiestattaqué,etnotammentlesimpôtsettaxesversésauxseigneurs.
ExtraitdecahierdedoléancesdeLauris:
«Fermerl’entréedesemploisetdesprofessionshonorablesàlaclasselaplus
nombreuseetlaplusutile,c’estétoufferlegénieetletalent.(...)Lanoblessejouitde
tout,possèdetout;cependantsilanoblessecommandelesarmées,c’estletiersétat
quilescompose;silanoblesseverseunegouttedesang,letiersétatenrépanddes
ruisseaux.Lanoblessevideletrésorroyal,letiersétatleremplit;enfin,letiersétatpaie
toutetnejouitderien.»
Revendicationsdelabourgeoisie.Lesbourgeoisentendentpartagerlesplushautes
chargesdel’État,cequiimpliquesupprimerlesprivilègesdelanoblesse.C’estl’ordredu
tiersétatquiarédigécecahier.
ExtraitducahierdedoléancesdubaillagedeMontargis:
«Nousdéclaronsnejamaisconsentiràl’extinctiondesdroitsquiontcaractérisé
jusqu’icil’OrdreNobleetquenoustenonsdenosancêtres[...].Nousprescrivons
formellementànotredéputédes’opposeràtoutcequipourraitporteratteinteaux
propriétésutilesethonorifiquesdenosterres.»
CDdenoblessedeMontargis,horsdequestiondesupprimerlesprivilèges,justifiéspar
latradition,lepassé
ExtraitducahierdedoléancesduvillagedeTeillay-le-Perreux,baillaged’Orléans:
«Leshabitantsdemandentlasuppressiondeschamparts*,parcequecedroitesttrès
préjudiciable[...]nonseulementencequ’ilestgênantenraisondelalivraisonetde
l’enlèvementdesonpropregrainquel’onnepeutfairequ’aprèsquelesgerbesontété
préalablementcomptées(...),maisencorec’estquelasixième,neuvièmeoudouzième
gerbequel’onestobligédefourniretlivrerauseigneurpropriétaire.»
*impôtennaturesurlesrécoltesenvigueurauMoyenÂgeetquelanoblesseentendremettreaugoûtdujour
CDdespaysanscommeplusdes3⁄4delapopulationfrançaise.Ilsexigentlafinde
certainesredevancesdelaféodalitécommelecarcetimpôtlesprived’unepartiedeleur
récolteetlesfragiliseencoreplus.
Questions:
Quellessontlesrevendicationsdelapopulation?Quellesattentesetquelles
représentationspluslargestraduisent-elles?cf+haut
Quelleconstatationtirerdelalecturedecescahiers?trèsdiversifé,cftraceécrite
4
CollègeMadamedeStaël–Histoire2016-2017–2eAnnée
Document3a.EtatsGénéraux,mai–juin1789
Quelrésultatpeuventattendreceuxquisouhaitentunelimitationdesprivilègesdela
noblesse?
3ordresTEmajoritairemaislevoteparordreavantageles2ordresprivilégiésenleur
donnantlamajorité
Document3b.OuvertureEtatsGénéraux,mai–juin1789
OuverturedesEtatsGénéraux,5mai1789,I.StanislasHelman,1789,BNF
Analysezlagravuredel'ouverturedesEtatsGénérauxle5mai89,
Dansleurorganisation,lesEtatsGénérauxreflètentl’organisationtraditionnelledela
société,celledel'AR:l'avantagedonnéaux2ordresprivilégiés+lestroisordresséparés
ethiérarchisés:aucentreleroi,àgauchelanoblesse,àdroiteleclergé,enface,loindu
roi,letiersétat
5
CollègeMadamedeStaël–Histoire2016-2017–2eAnnée
Document4.Déclarationdu17juin1789
"L’assemblée,délibérantaprèslavérificationdespouvoirs,reconnaîtquecette
assembléeestdéjàcomposéedesreprésentantsenvoyésdirectementparlesquatrevingt-seizecentièmeaumoinsdelanation.(...)Ladénominationd’«Assemblée
nationale»estlaseulequiconvienneàl’assembléedansl’étatactueldeschoses,(...)
parcequ’ilssontenvoyésdirectementparlapresquetotalitédelanation(...)"
Déclarationdu17juin1789proclamantl’Assembléenationale
Question:
AnalysezlaDéclarationdu17juin89.Quesepasse-t-il?Quesignifiel'apparitiondu
termed'Assembléenationale?
apparitiondelarevendicationdesouverainetédupeupleparladénomination
Assembléenationale.
Document5.SermentduJeudePaume(20juin1789)
"L’Assembléenationale,considérantqu’appeléeàfixerlaConstitutionduRoyaume,
opérerlarégénérationdel’ordrepublicetmaintenirlesvraisprincipesdelamonarchie,
riennepeutempêcherqu’ellecontinuesesdélibérations,dansquelquelieuqu’ellesoit
forcéedes’établir(...);arrêtequetouslesmembresdecetteassembléeprêterontà
l’instantlesermentdenejamaissesépareretdeserassemblerpartoutoùles
circonstancesl’exigerontjusqu’àcequelaConstitutionduRoyaumesoitétablieet
affermiesurdesfondementssolides."
enationale,considérantqu’appeléeàfixerlaConstitutionduRoyaume,opérerla
régénérationdel’ordrepublicetmaintenirlesvraisprincipesdelamonarchie,rienne
peutempêcherqu’ellecontinuesesdélibérations,dansquelquelieuqu’ellesoitforcée
des’établir(...);arrêtequetouslesmembresdecetteassembléeprêterontàl’instantle
sermentdenejamaissesépareretdeserassemblerpartoutoùlescirconstances
l’exigerontjusqu’àcequelaConstitutionduRoyaumesoitétablieetaffermiesurdes
fondementssolides."
Questions:
Commentévoluelasituation?Unenouveautéapparaîtàcemoment?
IntentionaffirméededoterlaFranced'uneconstitution,(documentécritoùfigurel’organisation
despouvoirspolitiques)=assembléenationaledevientass.natconstituante
6
CollègeMadamedeStaël–Histoire2016-2017–2eAnnée
Document6.LaPrisedelaBastille14juillet1789
Questions:
Quevoit-ondanscedocument?
Enquoitranche-t-ilaveclesprécédents?
Lesévénementssontsortisdessallesderéunionetdesdiscussionsentreroiet
représentants.Interventiondupeupledanslarévolution.Intrusiondelaviolence.
Document7.LaNuitdu4août1789
Nuitdu4août1789,extraitfilmLesAnnéesLumièresdeR.Enrico,1989.
http://www.youtube.com/watch?v=9_r-RosqcWg
de0:37à2:33
Questions:
Quelévénementestdécritdanscetextrait?
Enquoitranche-t-ilaveclesévénementsprécédents?
7
CollègeMadamedeStaël–Histoire2016-2017–2eAnnée
Document8.DéclarationdesDroitsdel'hommeetducitoyendu26août1789
Article1er
Leshommesnaissentetdemeurentlibresetégauxendroits.Lesdistinctionssocialesne
peuventêtrefondéesquesurl'utilitécommune.(≠sociétéd'ordresetdeprivilègesde
l'AncienRégime,égalité=principerégissantl'attributiondesdroits)
Article2
Lebutdetouteassociationpolitiqueestlaconservationdesdroitsnaturelset
imprescriptiblesdel'Homme.Cesdroitssontlaliberté,lapropriété,lasûreté,etla
résistanceàl'oppression.(=affirmationdesdroitsnaturelsidentifiésparlesLumièresau
XVIIIesiècle,"naturelsetimprescriptibles"=antérieursauxpouvoirsétablis,applicables
entouttempsetentoutlieu.)
Article3
LeprincipedetouteSouverainetérésideessentiellementdanslaNation.(...)
(=principedelasouveraineténationale)
Article7
Nulhommenepeutêtreaccusé,arrêténidétenuquedanslescasdéterminésparlaLoi,
(...).(findel'arbitraire)
Article10
Nulnedoitêtreinquiétépoursesopinions,mêmereligieuses(...)(libertéd'opinionetde
conscience)
Article11
Lalibrecommunicationdespenséesetdesopinionsestundesdroitslesplusprécieux
del'Homme:toutCitoyenpeutdoncparler,écrire,imprimerlibrement,(...)
(libertéd'expression=lapremièredeslibertés)
Article13
Pourl'entretiendelaforcepublique,etpourlesdépensesd'administration,une
contributioncommuneestindispensable:elledoitêtreégalementrépartieentretous
lescitoyens,enraisondeleursfacultés.(égalitédevantl'impôt)
Article17
Lapropriétéétantundroitinviolableetsacré,nulnepeutenêtreprivé,(...)
Propriétéréaffirmée,iciinviolableetsacrée.
Questions:
Pourquoipeut-ondirequelaDéclarationde1789metfinàl'AncienRégime?
proclameliberté,l'égalitédescitoyens,droitsnaturels(liberté,propriété,sûreté,
résistanceàl'oppression),lasouveraineténationale,libertéd'expressionetde
conscience,l'égalitédevantl'impôt.
8
CollègeMadamedeStaël–Histoire2016-2017–2eAnnée
LaRévolutionfrançaise(résuméfactuel)
LesLumièresontdiffusétoutaulongduXVIIIes.denouvellesvaleurs:défensedesdroits
naturelsdel'homme,liberté,résistanceàl'oppression,remiseenquestiondel'absolutisme,de
lareligion,delasociétéd'ordres.LaRévolutionaméricainea,quantàelle,donnéauxcolons
nord-américainsuneconstitutionprônantlaliberté,l'égalité,laséparationdespouvoirs.
I°)Lesoriginesdelarévolution.
A)L'AncienRégimeencrise.
L'Ancienrégimedoitfairefaceàunetriplecrise:économique,financière,etd'autorité.
• Lacriseéconomique:àpartirde1785,demauvaisesrécoltesentraînentl'inflationdes
prixetladisette.
• Lacrisesociale:faceàlacrise,émeutesetpillages,viveagitationpopulaire.Deleur
côté,lesnoblesonttendanceàdemanderencoreplusderedevancesàleurspaysans,ce
quiengendreaussidesémeutes.Enfin,labourgeoisiecontestedeplusenplusles
privilègesdelanoblesse
• Lacrisepolitiqueetbudgétaire:laFranceconnaîtungravedéficitbudgétaire.LouisXVI
repousselespropositionsderéformesissuesdesidéesdesLumières.Sonautoritéestde
plusenpluscontestée.
Uneopinionpubliqueseforme,quivacontesterlamonarchie.Lecoupleroyalestsouvent
ridiculisédansdespamphletsoudescaricatures.
Faceàcesdifficultés,LouisXVIconvoquelesEtatsGénéraux.LesFrançaissontappelésàrédiger
descahiersdedoléancesafind'exprimerleursproblèmes.Ilsrestentattachésauroi,àla
monarchie.Ilsréclamentdesréformes,maispaslarévolution.
B)Unrévolutionpolitiquepacifique.
LesEtatsGénérauxsontunéchec.Leroirefusederéformerleprincipeduvoteparordre.
Le17juin,lesdéputésdutiersétat,leclergéetquelquesnoblesseproclamentassemblée
nationaleet,le20juin,lorsduSermentduJeudePaume,fontlesermentderédigerune
constitution.
C)Unerévolutionsocialeviolente.
Débutjuillet,latensionestàsoncombledansParis.Lepeupleprendpeuretserévoltele14
juilletens'emparantdelaBastille.
Enprovince,desrumeursdecomplotaristocratiquecréentlapanique,c'estla"GrandePeur".
Unevaguederévoltesetdepillagesalieuduranttoutlemoisdejuillet,Lesnoblessontvisés.Le
4août,lesparlementairesabolissentlesprivilègesafindecontenterlepeuple.
Le26août1789,laDéclarationdesDroitsdel'HommeetduCitoyenestvotéeparl'Assemblée
nationaleconstituante.Ellemetfinàl'AncienRégimeenaffirmantlaliberté,l'égalitédes
citoyens,lesdroitsnaturels(liberté,propriété,sûreté,résistanceàl'oppression),lasouveraineté
nationale,lalibertéd'expressionetdeconscience,l'égalitédevantl'impôt.
9
CollègeMadamedeStaël–Histoire2016-2017–2eAnnée
II°)1790-1792:L'échecdelamonarchieconstitutionnelle.
A)LaréorganisationdelaFrance.
En1790,l'assembléeconstituanteapourmissiondecréerlesnouvellesstructuresdelaFrance.
Ellevoteuncertainnombredelois:
• 83départementssontcréésafind'harmoniserlesadministrationsetd'effacerles
anciensrepèresdel'AncienRégime.
• Lesbiensduclergésontconfisquésetvendusafinderembourserlesdettesdel'Etat.En
juillet1790,lesdéputésvotentlaConstitutionCivileduClergé:lesprêtresdeviennent
desfonctionnairesd'état.
• LaConstitutionestadoptéele14septembre1791.Elleprévoitlaséparationdes
pouvoirs,desélectionslibres,maiscensitaires.Leroidisposed'undroitdeveto.
CertainesdécisionsdivisentlesFrançais.Leroirefuselesréformes.Parmilesrévolutionnaires,
certainsproposentdeseséparerduroi(ClubdesCordeliers)
B)Lachutedelamonarchie.
Enjuin1791,leroitentedefuiràl'étranger.Ilestreconnu,etarrêtéàVarennes.Ilestsuspecté
detrahison,ced'autantquelaFranceestenguerrecontrel'AutricheetlaPrussedepuisle20
avril1792.
Le10Août1792,les"SansCulottes"(desrévolutionnairesparisiens)prennentd'assautle
châteaudesTuileries,s'emparentduroietl'emprisonnent.L'assembléeestdébordéeparle
peupleparisienetacceptecetacte.
III°)1792-1799:LapremièreRépublique.
A)LaConvention(1792-1794)
Unenouvelleassembléeestélueausuffrageuniversel.LaRépubliqueestproclaméele21
septembre1792.Unnouveaucalendrierapparaît:lenomdesmoischangent,et1792
correspondàl'anIdelaRépublique.
Lesrépublicainssedivisentenplusieurspartis:
• LesGirondins:Républicainsmodérésquirefusentl'égalitésocialeetseméfientdu
peuple.
• LeMaraisoulaPlaine:Républicainsquis'allienttantôtavecl'unoul'autrecampen
fonctiondescirconstances.
• LesMontagnards:Républicainsextrémistesprochesdesmilieuxpopulairesappelés"
SansCulottes".
LaConventionvotelamortduroiquiestguillotinéle21janvier1793.LaRépubliquequiest
jeuneetinstableestmenacéedetoutepart:
• LespuissanceseuropéennessecoalisentcontrelaFrance.
• LesVendéenssesoulèventcontrelarévolution.Certainesrégionsrejettentlesexcèsde
larévolution.
10
CollègeMadamedeStaël–Histoire2016-2017–2eAnnée
Souslapressiondes"SansCulottes",lesMontagnardsquisontmajoritairesàlaConvention
depuisjuin1793mettentenplaceunepolitiquedeterreur:
• Créationd'unComitédeSalutPublicdominéparRobespierredanslebutdeprendre
plusrapidementdesdécisions.
• Créationd'untribunalrévolutionnaireenseptembre1793afindejugerlesennemisde
larévolution(17'000exécutionsàlaguillotine).
• PillagedestombesroyalesdeSaint-Denis.
• Levéeenmasse(réquisitiondecitoyens)pourfairelaguerre.
• Loisurlesmaximumsdesprixafind'éviterlafamineetdecontenterlepeuple.
Apartirde1794,Robespierreaccentuelaterreuretfaitéliminerlesopposants.Les
ConventionnelsprennentpeuretfontexécuteràleurtourRobespierrele28juillet1794
(thermidor).
B)LeDirectoire(1795-1799)
Desrépublicainsmodérésformentunnouveaugouvernement:leDirectoire.Cettebourgeoisie
estfavorableàlalibertééconomiqueetàladécentralisation.Elledoitfairefaceàdenombreux
complotsde"SansCulottes"ouderoyalistes,maisaussiàlacorruptiondesesmembres.
LegénéralBonaparte,quicommandelestroupesdeParis,profitedumécontentementgénéral
etorganiseuncoupd'étatle10novembre1799(brumaire).
IV°)1799-1815:Leconsulatetl'empire.
A)Leconsulat(1799-1804)
Napoléonestàlafoisfavorableauxidéesrévolutionnairesetmonarchiques.Ilmetenplaceun
régimeautoritairequis'appuielargementsurlepeupleparlemoyendusuffrageuniverseletdu
plébiscite.Ilrétablitl'ordreetlapaixgrâceàsesvictoiresmilitairesetlacréationd'institutions
toujoursutiliséesaujourd'hui:Lespréfets(1800),Lalégiond'honneur(1802),Leslycées(1802),
LeFrancgerminal(1803),Lecodecivil(1804).
B)L'Empire(1804-1815)
Napoléonjouitd'unegrandepopularitéauprèsdesFrançaisquiacceptentparplébiscite
l'Empire.
Apartirde1803,laguerrereprendcontrel'Europe.Grâceàsongéniemilitaire,etàla
conscription(servicemilitaireobligatoire),Napoléondominelecontinent.Certainesdese
victoiressontbrillantes(Austerlitzen1805).
Maisàpartirde1810,lapopulationnesupportepluslepoidsdelaguerre(morts,privations,
manquedelibertés).En1812,lesdéfaitess'enchaînent.Napoléonestfinalementvaincuà
Waterlooenjuin1815.
En1815,lamonarchieestrétablieenFrance.Larévolutionestterminée,maisseseffetssont
irréversibles.Lamonarchiede1815neressemblepasàcellede1789.
11
Téléchargement