table des matières

publicité
TA BL E DE S M AT I È R E S
P AGES
SOMMAIRE . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
V
Préface . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
VII
Introduction . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
1. – PERTINENCE DE L’OUVRAGE . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
2. – CADRE THÉORIQUE ET MÉTHODOLOGIE . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
2.1. – La notion de présentation . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
2.2. – Interaction entre les arguments . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
3. – DROIT ET ARGUMENTATION . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
4. – TRANSDISCIPLINARITÉ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
5. – CONTENU ET PLAN DE L’OUVRAGE . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
5.1. – Les lieux de l’argumentation – la défaisabilité . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
5.2. – Théories de la définition – l’indéfaisabilité . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
5.3. – Théorie bidimensionnelle de l’argumentation . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
5.4. – Théories de la présomption . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
5.5. – Argument a fortiori. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
6. – CONCLUSION . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
1
2
3
4
6
7
8
9
9
12
14
15
16
17
Théorie bidimensionnelle de l’argumentation . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
1. – THÉORIE BIDIMENSIONNELLE DE L’ARGUMENTATION . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
1.1. – Des réductionnismes à une théorie non réductionniste . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
1.2. – L’orientation . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
1.3. – La force . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
1.4. – Réductionnismes topique et logique . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
1.4.1. Réductionnisme logique . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
1.4.2. Réductionnisme topique . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
2. – DÉFAISABILITÉ ET INDÉFAISABILITÉ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
2.1. – Défaisabilité et indéfaisabilité comme présentation . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
2.2. – Argumentation défaisable . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
2.2.1. Négociation et argumentation . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
2.2.2. Symétrie, proverbes, lieux de l’argumentation . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
2.2.3. Comparaison. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
2.3. – Argumentation indéfaisable . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
2.3.1. Définition . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
2.3.2. Argument a fortiori . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
2.3.3. Présomptions indéfaisables . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
19
19
19
20
23
23
23
25
26
26
26
27
27
28
36
36
37
38
BR UYLANT
188051WCX_THEBIARJU_CS4_PC.indd 127
05/09/2012 12:13:13
128
THÉORIE BIDIMENSIONNELLE DE L ’ AR GUMENTATION JUR IDIQUE
P AGES
3. – MARQUEURS DE L’ARGUMENTATION . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
3.1. – Double effet des marqueurs. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
3.2. – Marqueurs anti-orientés plus forts . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
3.2.1. Mais . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
3.2.2. Sauf . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
3.2.3. Créer ou ne pas créer un précédent . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
3.3. – Marqueurs anti-orientés plus faibles . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
3.3.1. Malgré, bien que, même si, quoique (quoi que) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
3.3.2. Malgré tout . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
3.4. – Marqueurs co-orientés plus forts . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
3.4.1. Voire, même . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
3.5. – Marqueurs co-orientés plus faibles . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
3.5.1. Au moins, du moins, à tout le moins . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
3.5.2. Ne fût-ce que . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
3.5.3. D’ailleurs . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
4. – CONCLUSION . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
39
39
40
40
42
43
44
44
45
45
45
46
46
47
47
49
La présomption . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
1. – LA PRÉSOMPTION COMME TRAITEMENT DE L’INCERTITUDE . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
2. – CRITÈRES DÉFINITOIRES DE LA PRÉSOMPTION . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
2.1. – Le renversement de la charge de la preuve . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
2.2. – La défaisabilité . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
2.3. – Le probable . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
2.4. – Définition sémantique et définition pragmatique
de la présomption . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
3. – LES DEUX TYPES DE PRÉSOMPTIONS DU CODE CIVIL . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
4. – LES TROIS TYPES DE PRÉSOMPTIONS DE LA SCIENCE JURIDIQUE . . . . . . . . . . . . . . .
5. – QUATRE TYPES DE PRÉSOMPTIONS . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
6. – THÉORIE BIDIMENSIONNELLE DE LA PRÉSOMPTION . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
7. – CONCLUSION . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
51
51
52
52
52
53
55
56
57
58
60
63
L’argument a fortiori . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
1. – INTRODUCTION . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
1.1. – L’argument a fortiori en contexte . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
1.2. – A contrario versus interprétation large ? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
1.3. – Qu’est-ce qu’une interprétation large ? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
1.4. – Échelles argumentatives et argument a fortiori . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
1.5. – Limites de la critique de Tremblay . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
1.6. – Spécificité de l’argument a fortiori . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
2. – L’INTERPRÉTATION TOPIQUE . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
2.1. – Aristote . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
2.2. – Perelman. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
65
65
66
68
69
70
71
73
76
76
76
BR UYLANT
188051WCX_THEBIARJU_CS4_PC.indd 128
05/09/2012 12:13:13
TABLE DE S MATIÈRE S
129
P AGES
2.3. – Peczenik . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 80
2.4. – Robert Kolb . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 81
3. – L’INTERPRÉTATION LOGIQUE . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 84
3.1. – La querelle de 1917 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 84
3.2. – McCall . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 88
3.3. – Avi Sion . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 88
3.4. – Ducrot. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 89
4. – THÉORIE BIDIMENSIONNELLE DE L’ARGUMENTATION . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 92
5. – L’ARGUMENT A FORTIORI DANS LE DROIT TALMUDIQUE . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 93
5.1. – Du droit hindou au droit talmudique . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 93
5.1.1. L’argument a fortiori comme triangle scalène. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 93
5.1.2. Cosmologie et argument a fortiori . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 93
5.2. – Théorie talmudique de l’argument a fortiori . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 96
5.3. – Spécificité de l’argument a fortiori parmi
les treize règles herméneutiques de Rabbi Ishmael . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 98
5.4. – Argument a fortiori et argument de proportionnalité . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 103
6. – CONCLUSION . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 104
Conclusion . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 107
Bibliographie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 115
BR UYLANT
188051WCX_THEBIARJU_CS4_PC.indd 129
05/09/2012 12:13:13
Téléchargement