‐
1
‐
LesFrançaisetl’économiecirculaire
AnalyseétudeELABEpourEcofolio
Méthodologie
Déchets:évolutiondesconsciencesetdespratiques,révolutiondesreprésentations
LesFrançaisontadoptéletrisélectif.Ilssontdeplusenplusnombreuxàdéclareruneconsommation
«attentive»àl’impactenvironnementalqu’elleproduit.Ilsentrentprogressivementdansuneéconomiede
l’usageetlaconsommationcollaborativesedéveloppe.1
Acetétatdeslieux,ilfautajouteruneévolutionplusdiscrètemaisprofonde:celledesreprésentations.
84%jugentqu’iln’yapasd’arbitrageàfaireentreenvironnementetéconomieetleurattribuentune
importanceéquivalente.
Autrementdit,noussommespasséd’uneopinionjugeantdanslesannées90quel’économieétaitunemenace
pourl’environnement,etl’environnementunecontraintepourl’économie,àlaperceptiond’uneconvergence
possibleetsouhaitabledessphèreséconomiqueetenvironnementale.
C’est,en25ans,unemutationprofondedesreprésentationsdurapportentreenvironnementetéconomie.Et,
àtoutlemoinsdanslesdiscoursetlesreprésentations,leremplacementduparadigmedelacroissanceparcelui
dudéveloppementdurable(depuislafindesannées2010,opinionmajoritairestablesurlaconvergence
économie/environnement).
Nousassistonsactuellementàuneseconde
révolutiondesreprésentations,qui
transformelerapportdesFrançaisaux
ressources.
75%sontaujourd’huiconvaincusqueles
déchetssontnospremièresressources
(dont18%toutàfaitd’accord).
Cequiannonce,danslesreprésentations
collectives,ladisparitionprogressivedela
notiondedéchetdanssonsensclassique:
unbienquin’aplusd’utilitéaupointd’être
impropreàtouteconsommationoutout
usageetdedevoirêtreéliminé.

1
EtudeELABEpourEcofolio,novembre2016/Echantillonnational1001individus,représentatifFrançais18anset+,interrogationonline:

87%desFrançaisaffirmenttrierleursdéchets(dont56%systématiquement)
75%consommentlepluspossibledesproduitsalimentairesdeproducteurslocaux/Àqualitéetprixéquivalents,74%choisissentleproduit
ouserviceleplusrespectueuxdel’environnement/63%sedéclarentprêtsàrenonceràunproduit/servicequ’ilsachètents’ilsapprennent
quel’entreprisequilecommercialisenerespectepaslesréglementationsdeprotectiondel’environnement/25%dénoncentsurInternet
lesentreprisesquinerespectentpaslesréglementationsenmatièred’environnement
83%donnent,revendentoufontrecyclerlesproduitsdontilsneserventplus/41%louentouempruntentlesproduitsdontilsseservent
occasionnellement
Echantillonnationalde1001personnes,représentatifdelapopulationrésidenteenFrance
métropolitaineâgéede18anset+,interrogésonlinedu18au25octobre2016.
‐
2
‐
Siunregardpessimisteportésurcespratiquesetopinionspourraitfaireétatd’unetendanceàlasurdéclaration
alimentéeparlesocialementcorrect,unregardobjectifimposeégalementdeconstater,delapartdesindividus,
unedynamiquefavorableàuneéconomiecirculaire.
Ceschangementsdereprésentationsprécèdentlaconnaissancedelanotiond’économiecirculairedans
l’opinionpublique.
Economiecirculaire:uneexpressionconnue,maisunsensintuitivementcompris
74%desFrançaisn’ontjamaisentenduparlerdel’économiecirculaire,neseraitcequedenom.
26%reconnaissentl’expression,maisunemajoritéadmetqu’elleauneidéeimprécisedecequ’ellesignifie.
Cesdernierssontnéanmoinsconvaincus
qu’elleestunmodèlequicontribue
autantàlacroissanceéconomiquequ’à
lapréservationdel’environnement
(76%).
Aufinal,seuls7%desFrançaisestimentaujourd’huisavoircequ’estuneéconomiecirculaire.
Sicemodèleéconomiqueestconfidentielen2016,lesmotsquiledésignentproduisentspontanémentun
sens.
62%desFrançais(soit36pointsdeplusquelapartdel’opinionpubliqueenayantdéjàentenduparler)décrivent
intuitivementunmodèledeproductionetdeconsommationenbouclesfermées,dansunelogiquede
développementdurable2.Et,pourlaplupart,ilréconcilieécologieetéconomie.


2
Questionouverteposéeàl’ensembledel’échantillon:Quellessonttouteslesidées,touslesmots,touteslesimagesquivousviennentà
l’espritlorsquevouspensezàl’économiecirculaire?
Aucuneréponsesuggérée.
Voirrésultatsdétaillésenannexesdecedocument.
‐
3
‐
Lapromessecrédibled’uneréconciliationdel’économieetdel’écologie
Aprèsinformation3,94%desrépondantsaffirmentavoirunebonneopiniondel’économiecirculaire,dont1
sur3unetrèsbonneopinion.
Atraverscetteopinion,c’estsurtoutl’attractionetlacrédibilitédumodèlequisontmesurées.
L’opinionpubliquefrançaiseexprimesansréservelebesoinetl’envied’unprojetencapacitéderéconcilierles
progrès(économique,environnementaletsocial):
9Françaissur10pensentque
l’économiecirculairepeutcontribuer
àcréerdelarichessetouten
préservantlesressourcesnaturelles.
Unecréationderichessedont3
Françaissur4estimentqu’ellese
traduiraparlacréationd’emplois
qualifiésetd’emploisinclusifs(retour
àl’emploidepersonnesendifficulté
socialeouprofessionnelle).
Cetteadhésionestégalementnourrieparlaperceptiond’unoutildedynamisationdesterritoires:
9Françaissur10jugentquel’économie
circulaireestuneopportunide
réindustrialisationdesterritoires,etun
levierdeleurautonomieénergétique
(respectivement36%et35%oui,
certainement).
Loindesidéesquicirculentsurune
économiequisignifieraitle«retouràla
nature»,86%considèrentqu’ellepeut
stimulerl’innovationdansles
territoires.
8sur10pensentqu’ellepeutcontribuer
àrelancerlacroissanceéconomique
danslesterritoires,ycréerdesemplois
nondélocalisablesetenrenforcer
l’attractivitépourlesentreprisesetles
industries.

3
Expositiondelatotalitédel’échantillonàladéfinitionsuivante:«L’économiecirculaireestmodèleéconomiquedontl’objectifestde
produiredesbiensetdesservicestoutenlimitantlaconsommationetlegaspillagedesmatièrespremières,del’eauetdessources
d’énergie.Elledésigneunmodèled’organisationdanslequellesdéchetssontréintroduitsdanslecircuitdeproduction,sousleurforme
initialeoutransformée,pourdevenirànouveaudesmatièrespremières.Ellepromeutlamiseenplacedecircuitscourtsetdesfilières
locales.»
‐
4
‐
L’appelàlamiseenœuvred’unprojetpartenariallocal:impulserlatransitiondepuislesterritoires
C’estunplébiscitesansréservepourunprojetpartenariallocal:
UnemajoritédeFrançaisestimequec’estlocalementquelamiseenœuvred’uneéconomiecirculaire
trouverasesapplicationslesplusconcrètesetproduiraseseffets.Larégionetledépartementsontles
échellesd’actionjugéeslesplusadaptéespourmettreenœuvrelatransition(respectivement44%et
40%decitations,devantlacommune36%etl’Etat33%).
L’économiecirculaireestunmodèleperçuinclusifauquelpeuventparticipercitoyens,entreprises,élus
locaux,scientifiquesetchercheurs(rappelantlaplacedelarechercheetdudéveloppementdansla
transitiondulinéaireaucirculaire).
S’ilsnesontpasdisqualifiés,le
gouvernement,l’UnionEuropéenneet
lesélusnationauxsontcitésparmoins
d’1Françaissur2.Cedécrochage
traduitladéfianceàl’égardd’acteurs
quipeinentàconvaincredel’efficacité
deleuraction.
Aufinal,9Françaissur10sedisentfavorablesàlamiseenœuvredesprincipesdel’économiecirculaireparles
acteurséconomiquesetpolitiquesdansleurrégion(dont37%trèsfavorables).Et89%affirmentqu’elledoit
fairepartiedeleursprioritésdanslesannéesàvenir(dont29%oui,toutàfait).

‐
5
‐
ANNEXES
Résultatsquestionouverte:Quellessonttouteslesidées,touslesmots,touteslesimagesquivousviennentà
l’espritlorsquevouspensezàl’économiecirculaire?
Aucuneréponsesuggérée.
Economiedurableetécologique20%
Economiecentréesurlerecyclage,réutilisation,récupération,cycledeviedesproduits,déchets 12%
Economiefavorisantledévtdurable,éco.responsable,conso.durable,systèmequiconcilie
économie,environnement,social 7%
Economierespectueusedel'environnement,économieverte,industrieécologique,‐depollution,
detransports 6%
Economielimitantlegaspillage,économiedel'usage,delafonctionnalité,delaperformance 3%
Economierespectueusedesressources,productionetutilisationdesressourcesraisonnée,
écologique,bio 2%
Economielocale,directe,autonome 18%
Economielocale,deproximité,monnaielocale 6%
Economieautonome,encircuitfermé,réservéeàuncerclerestreintd'acteurséconomiques 6%
Economiedirecte,circuitcourt,ventedirecteduproducteurauconsommateur 3%
ESSetéconomiecollaborative 13%
Echangesdebiens,services,connaissances,savoirfaire,troc,prêtentreparticuliers 8%
Economiesolidaire,aide,entraide 3%
Partage 3%
Economiecollaborative,participative,enréseau,entreparticuliers 2%
Economieenmouvement 10%
Economieenboucle,continuité,répétition,interdépendance,enchaînementdesacteurs
économiques 5%
Economieenmouvement,quicircule,flux 2%
Evocationsenlienavecleterme"économie" 10%
Argent,finance,banque,budget 4%
Economie,conceptéconomique 4%
Investissement,retoursurinvestissement 2%
Economieéquitableetnéfiquepourtous(redistribution,gagnant/gagnant,économie
vertueuse)
5%
Formecirculaire(cercle,rond,roue,pièce,etc.)4%
Economieentreplusieurspays,accordentreplusieurspays,importations,exportations,
mondialisation
2%
Economiequin'avancepas,quin'évoluepas,cerclevicieux 2%
1 / 5 100%