دا ξ€‡ξ€ˆξ€‰ξ€Šξ€ˆξ€…Ψ§Ωˆ Ψ―ξ€Œξ€ξ€‰ξ€Žξ€Ψ§ ξ€ξ€‘ξ€Šξ€’7 /2011
135
ﺔﻴﺀﺼﻝﺍ οΊ•οΊŽο»€οΊ©οΊ¨ο»οΊ οΊ“οΊ©ο»­οΊ 
ﺕﺍﺭﺸﺅﻀﻝﺍﻭ οΊ©οΊŽο»ŒοΊ’ο»·οΊ ،ﺹﺌﺎﺼﺨﻝﺍ
οΊ© /ﺴﻴﺩﺒـﻀﻴﻬﻓ ο»²Ω€Ω€Ω€οΊ”
οΊƒ . Ω„ο»ΌοΊ’ οΊ΅ο»­ο»΄ο»­οΊ―
ﺨﻀﻊﻀﺘﺠﻀﻝﺍﻭ οΊ©οΊŽοΊΌοΊ˜ο»—ο»»οΊ οΊ­ο»΄οΊ’ο»œο»οΊ ﺏﺭﻐﻀﻝﺍ οΊ­οΊ’
ﺔﻨﻴﻁﻨﺴﻗ ﻱﺭﻭﺘﻨﻀ οΊ”ο»Œο»€οΊŽοΊ 
ﺹﺨﻠﻀ
ο»‘οΊ©ο»¬οΊ˜ οΊ”ο»οΊŽο»˜ο»€ο»οΊ ο»©οΊ«ο»« ﺏﻨﺍﻭﺠﻝﺍ οΊ©οΊ€οΊƒ Ω„ο»­οΊŽο»¨οΊ˜οΊŽοΊ’ ο»•ο» ο»ŒοΊ˜ο»€ο»οΊο» ο»²ο»“ οΊ”ο» οΊœο»€οΊ˜ο»€ο»οΊο»­ ΨŒοΊ”ο»΄οΊ€οΊΌο»οΊ οΊ•οΊŽο»€οΊ©οΊ¨ ،ﺹﺌﺎﺼﺨ
οΊ©οΊŽο»ŒοΊ’οΊƒο»­οΊ”ο»΄οΊ€οΊΌο»οΊ οΊ•οΊŽο»€οΊ©οΊ¨ο»οΊ οΊ“οΊ©ο»­οΊ  ﺕﺍﺭﺸﺅﻀ .ﻭﻝﺍ Ω„οΊœο»€οΊ˜ ο»²οΊ˜ο»οΊοΊ’οΊο»­ο»€ο»­ ﺞﺘﻨﻴ ﺎﻀ ﻯﻭﺘﺴﻀﻝ οΊ”ο»΄οΊ΄οΊŽοΊ΄ο»·οΊ ﻁ ﻑﺩﻘﻴ
ﺔﻴﺀﺼﻝﺍ οΊ”ο»΄οΊŽο»‹οΊ­ο»οΊ Ω„οΊŽοΊ ο»€ ο»²ο»“ οΊ•οΊŽο»€οΊ©οΊ¨ ο»₯ﻀ. οΊ’ο»“ ﺔﻴﻀﻫﻸﻝ οΊ­ο»…ο»¨ο»οΊŽ ﺔﻴﻭﻴﺀﻝﺍﺔﻴﺀﺼﻝﺍ οΊ•οΊŽο»€οΊ©οΊ¨ο» ο» ο»­ ﺩﺍﺭﻓﻷﺍ οΊ“οΊŽο»΄οΊ€ ο»²ο»“Ω„ο»œο»œ ﻊﻀﺘﺠﻀﻝﺍ ο»₯ﻀ ο»₯ﺎﻜ ،
ο»­ ﻑﺎﻀﺘﻫﻻﺍ ο»±οΊ­ο»­οΊ­ο»€ο»οΊο»¨ο»Œο»οΊο»­ ﺎﻬﻀﻴﺩﻘﺘ οΊ”ο»΄ο»”ο»΄ο»œοΊ’ οΊ”ο»΄οΊŽοΊŽο»¬οΊ˜οΊ©ο»­οΊ  ο»―ο»­οΊ˜οΊ΄ο»€οΊ’.
Abstract
The aim of this study is to deal with the characteristics, dimensions and the indicators of
the quality health care. Those characteristics, dimensions and indicators which are
considered as the key measurements of the quality health care level.
Due to vital importance of the health care on the existence of people and the society, it
was necessary to pay attention to the quality and to the way of providing health care
services.
οΊ”ο»€οΊ©ο»˜ο»€ ο»ŒοΊ˜οΊ­οΊ’οΊ˜ ο»₯ﻀ ﺓﺩﺀﺍﻭ ﺔﻴﺀﺼﻝﺍ οΊ•οΊŽο»€οΊ©οΊ¨ο»οΊο»­ οΊ―οΊ­οΊ’οΊƒ ﻊﻀﺘﺠﻀﻝﺍ ο»²ο»“ ﺩﺭﻔﻝﺍ οΊ’οΊ’οΊΌοΊƒ ﻲﺘﻝﺍ οΊ•οΊŽο»€οΊ©οΊ¨ο»οΊ ο»‘ο»«οΊƒ
ΨŒοΊŽο»¬ο»¨ο»‹ οΊ™οΊ€οΊ’ο»΄ο»­ ﺯﻴﻀﺘﻝﺍ ο»₯ﻀ οΊ”ο»¨ο»΄ο»Œο»€ οΊ”οΊ οΊ­οΊ©οΊ’ ﺎﻫﺩﻴﺭﻴﻭﺘﻹﺍο»₯ﺎﻘ .ο»­ ،ﺎﻬﻝ οΊ”οΊ΄οΊŽο»€ οΊ”οΊ οΊŽοΊ€οΊ’ ο»©οΊ­οΊŽοΊ’οΊ˜ο»‹οΊŽοΊ’ ﺍﺫﻫ
οΊ­ ﺽﺍﺭﻀﻷﺍ ﺽﻭﻀﻏﻭ ο»‰ο»­ο»¨οΊ˜ο»­ οΊ“οΊ­οΊœο»œοΊ’ οΊŽοΊ΄οΊŽοΊ΄οΊƒ οΊ”ο»οΊ’οΊ˜οΊ­ο»€ο»οΊο»­ οΊοΊŽοΊ’οΊ΄οΊƒ οΊ“οΊ©ο»Œο» ﻰﻝﻭﻷﺍ οΊ”οΊ οΊ­οΊ©ο»οΊŽοΊ’ ﻊﺠﺍ
ο»­ οΊ”ο»΄ο»­ο»€ο»Œο»οΊοΊ”ο»΄οΊ΄ο»”ο»¨ο»οΊ ﺎﻬﻝ ﺽﺭﻌﺘﻴ ﻲﺘﻝﺍ ο»­ο»²ο»“ ﺎﻬﻨﻀ ﻲﻨﺎﻌﻴ ﺼﺎﻌﻀﻝﺍ ﺕﻗﻭﻝﺍﺭ.
ﻭﻫﺍ οΊ•οΊŽο»€οΊ©οΊ¨ο»οΊ ο»₯ﻀ ﻉﻭﻨﻝﺍ ﺍﺫﻬﻝ ﺔﺀﻠﻀﻝﺍ οΊ”οΊ οΊŽοΊ€ο»οΊ ο»©οΊ«ο»« οΊ•ο»€οΊ˜οΊ€ Ω„οΊ’οΊŽο»˜ο»€ο»οΊŽοΊ’ Ω„οΊ’ο»— ο»₯ﻀ ﺍﺩﻴﺍﺯﺘﻀ ﺎﻀﺎﻀﺘ
ﺔﻴﺀﺼﻝﺍ οΊ•οΊŽοΊŒο»΄ο»¬ο»οΊο»­ οΊ•οΊŽοΊ΄οΊ΄οΊ…ο»€ο»οΊ ﺍ ο»­οΊƒ ﻲﻠﺀﻀﻝﺍ ﻯﻭﺘﺴﻀﻝﺍ ο»°ο» ο»‹ ﺀﺍﻭﺴﻭ ،ﻲﻝﻭﺩﻝ ο»°ο» ο»‹ Ω„ο»€ο»Œο»οΊŽοΊ’ ﻙﻝﺫ
ξ€ξ€˜ξ€™ξ€ξ€…Ψ§ Ψͺξ€Œξ€’ξ€ƒξ€›ξ€…Ψ§ Ψ©Ψ―ξ€ξ€ž : ΨͺΨ§ξ€ ξ€‘ξ€’ξ€ˆξ€…Ψ§Ωˆ Ψ―ξ€Œξ€„ξ€£ξ€€Ψ§ ΨŒξ€¦ξ€§ξ€Œξ€ξ€›ξ€…Ψ§......... .............................................شξ€ͺوز ΨŒξ€¬ξ€­ξ€ͺ
136
ο»­ οΊ­ο»΄ο»­ο»οΊ˜ο»΄οΊ’ο» οΊ˜ Ω„οΊ οΊƒ ο»₯ﻀ ،ﻱﻭﻴﺀﻝﺍ ο»ŠοΊ’οΊŽο»ο»οΊ ﺕﺍﺫ οΊ•οΊŽο»€οΊ©οΊ¨ο»οΊ ο»₯ο»΄οΊ΄οΊ€οΊ˜ΨŒοΊŽο»¬ο»¨ο»‹ οΊ­οΊ’ο»Œο»€ο»οΊ οΊ•οΊŽοΊ οΊŽο»΄οΊ˜οΊ€ο»»οΊ οΊ”
ﻭﺘﻝﺍο»ͺﺘﺭﻴﺜﻭ ﺩﻴﺍﺯﺘﻭ οΊŽο»¬ο»΄ο» ο»‹ ﺏﻠﻁﻝﺍ οΊ”ο»΄οΊ­οΊοΊ­ο»€οΊ˜οΊ΄οΊŽοΊ’ ﻑﺴﺘﺘ ﻲ، οΊ―ο»΄ο»œοΊ­οΊ˜ο»οΊŽοΊ’ ﺏﻠﻁﻝﺍ ﺍﺫﻫ ﺯﻴﻀﺘ ﺏﻨﺎﺠ ﻰﻝﺇ
οΊ”ο»€οΊ©ο»˜ο»€ο»οΊ οΊ•οΊŽο»€οΊ©οΊ¨ο»οΊ οΊ“οΊ©ο»­οΊ  ο»­οΊƒ ﺔﻴﻋﻭﻨ ο»°ο» ο»‹.
ο»₯ﻭﺒﺯﻝﺍ ο»₯οΊ‡ ﻭﺽﻴﺭﻀﻝﺍ ο»²ο»“ Ω„οΊœο»€ο»€ο»οΊο»±οΊƒ ، ο»±οΊ„οΊ’ ﻰﻀﺭﻴ ﺩﻌﻴ ﻑﻝ ΨŒοΊ”ο»€οΊ©οΊ¨ο»οΊ ﺏﻝﺎﻁ ﻑﺩﻘﺘ ﺔﻀﺩﺨ
ο»­ οΊ’ο» ο»΄ο»­ οΊŽοΊ’ο» ο»οΊ˜ο»€ οΊ’οΊ’οΊΌοΊƒ Ω„οΊ’ ،ο»ͺﻝ οΊ“οΊ©οΊΈοΊ’ ο»₯οΊƒ ο»°ο» ο»‹οΊŽο»¬οΊ’ο» ο»ο»΄ ﻲﺘﻝﺍ ﺔﻀﺩﺨﻝﺍ ο»₯ﻭﻜﺘ ﻯﻭﺘﺴﻀ ﺕﺍﺫ ο»ͺﻝ ﻑﺩﻘﺘ
ο»₯ﻴﻌﻀ ﺓﺩﻭﺠﻝﺍ ο»₯ﻀο»₯ﺎﻘﺘﻹﺍ ο»₯ﻀ οΊ”ο»¨ο»΄ο»Œο»€ οΊ”οΊ οΊ­οΊ©οΊ’ ο»±οΊƒ ،.
ο»­ οΊ•οΊοΊ­ο»΄ο»οΊ˜ο»€ο»οΊ ο»‰ο»­ο»¨οΊ˜ο»­ οΊ“οΊ­οΊœο»œο» οΊ­ο»…ο»¨ο»οΊŽοΊ’ο»“ο»οΊΨŒοΊ”ο»΄οΊ€οΊΌο»οΊ οΊ•οΊŽοΊ΄οΊ΄οΊ…ο»€ο»οΊ ﻁﺎﺸﻨ ο»²ο»“ οΊ•οΊοΊ­οΊœοΊ…ο»€ οΊ”οΊΌοΊŽοΊ¨
ﻯﻭﺘﺴﻀ ο»°ο» ο»‹ο»²οΊ οΊ­οΊŽοΊ¨ο»οΊ ﻁﻴﺀﻀﻝﺍ )ο»­ ο»‰ο»­ο»¨οΊ˜ ΨŒοΊ•οΊŽο»΄ο»Œο»€οΊ ο»οΊ ΨŒο»‘ο»΄ο»…ο»¨οΊ˜ο»οΊο»­ ο»₯ﻴﻨﺍﻭﻘﻝﺍ ΨŒο»°ο»€οΊ­ο»€ο»οΊοΊοΊ―οΊ˜ οΊ©ο»΄
،ﺽﺍﺭﻀﻷﺍ ﻨﻜﺘﻝﺍ ﺭﻭﻁﺘﻝﺍﻭ ﻲﺠﻭﻝﻭﻲﻀﻠﻌﻝﺍ...ﺦﻝﺍ(οΊ  ΨŒοΊ€οΊŽ οΊ•ο»‘οΊŽο»€οΊ˜ο»«ο»»οΊ οΊ”ο»΄ο»€οΊ˜οΊ€ ο»­ οΊ­ο»΄ο»­ο»οΊ˜οΊ’ οΊ”ο»΄ο»—οΊ­οΊ˜
ο»­ οΊ“οΊ€οΊŽο»”ο»œ ο»₯ﻀ ο»Šο»“οΊ­ο» ο» οΊ€οΊοΊ©ο»·οΊοΊ”ο»€οΊ©ο»˜ο»€ο»οΊ οΊ•οΊŽο»€οΊ©οΊ¨ο»οΊ οΊ”ο»΄ο» ο»‹οΊŽο»“ .ﻭﺀﻨ ο»ͺﺠﻭﺘﻝﺍ ο»₯ﺎﻜ ﺎﻨﻫ ο»₯ﻀ οΊ©οΊŽο»€οΊ˜ο»‹οΊ ο»₯ﻀ ﺔﻠﻀﺠ
οΊ©οΊŽο»ŒοΊ’ο»·οΊ ο»­ ﺕﺍﺭﺸﺅﻀﻝﺍﻭ ﺩﻴﺩﺀﺘ ﺎﻬﻝﻼﺨ ο»₯ﻀ ο»₯ﻜﻀﻴ ﻲﺘﻝﺍ ﻯﻭﺘﺴﻀ ﻁﺒﻀ ΨŒοΊ”ο»΄οΊ€οΊΌο»οΊ οΊ•οΊŽο»€οΊ©οΊ¨ο»οΊ οΊ“οΊ©ο»­οΊ 
ο»­ ﻲﻠﻀﻌﻝﺍ ο»•ο»΄οΊ’ο»οΊ˜ο»οΊŽοΊ’ ﺍﺫﻫﺏﻭﻠﺴﻷ ﺓﺩﻭﺠﻝﺍ ﺓﺭﺍﺩﺇ ﺔﻴﺀﺼﻝﺍ οΊ•οΊŽο»€οΊ©οΊ¨ο»οΊ ο»‰οΊŽο»ο»— ο»²ο»“ οΊ”ο» ο»€οΊŽοΊΈο»οΊ.
ﺔﻠﺨﺍﺩﻀﻝﺍ ο»©οΊ«ο»« Ω„ο»ΌοΊ¨ ο»₯ﻀﻓ ﺭﻨﻭ ΨŒοΊ©ο»΄Ω„ο»­ο»·οΊ ﻑﺎﻘﻀﻝﺍ ο»²ο»“ΨŒ ﻊﻀ ﺔﻴﺀﺼﻝﺍ ﺔﻀﺩﺨﻝﺍ οΊ“οΊ©ο»­οΊ οΊ’ ο»‘ο»΄οΊ­ο»ŒοΊ˜ο»οΊ
ﺹﺌﺎﺼﺨﻝﺍ οΊ½ο»ŒοΊ’ο» ﺽﺭﻌﺘﻝﺍ οΊ”ο»ο»­οΊŽοΊ€ο»€ ،ﺎﻬﻝ ﺓﺯﻴﻀﻀﻝﺍ ﻰﻝﺇ οΊ”ο»“οΊŽο»€ο»ΉοΊŽοΊ’οΊο»· οΊ”ο»΄ο»€ο»«οΊŽο»¬ο»΄οΊ΄οΊ˜ο»œοΊ˜ ﻲﺘﻝﺍ ﺔﻴﻠﻀﻋ
ﻀﺩﺨﻝﺍ ο»₯ﻀ ﻉﻭﻨﻝﺍ ﺍﺫﻫ ﻑﻴﺩﻘﺘﻭ ο»₯ﺎﻘﺘﻹﺍ ο»₯ﻀ οΊ“οΊ­οΊ’οΊ˜ο»Œο»€ οΊ”οΊ οΊ­οΊ© ο»°ο» ο»‹ οΊ•οΊŽοΊ―ο»΄ο»€οΊ˜ο»οΊ ، οΊ“οΊ­οΊŽοΊΈο»ΉοΊ ﺍﺫﻜﻭ
ο»οΊ•οΊŽο»€οΊ©οΊ¨ο»οΊ ο»©οΊ«ο»« Ω„οΊœο»€ οΊ“οΊ©ο»­οΊ  ο»²ο»“ οΊ“οΊ­οΊœοΊ…ο»€ο»οΊ Ω„ο»€οΊο»­ο»Œο»οΊ οΊ½ο»ŒοΊ’ .ο»­οΊ”ο»ο»­οΊŽοΊ€ο»€ ،ﻲﻨﺎﺜﻝﺍ ﻑﺎﻘﻀﻝﺍ ο»²ο»“ Ω„ο»€ο»Œο»οΊ
ο»­οΊ©οΊŽο»ŒοΊ’ο»·οΊ ο»™ο» οΊ˜ ο»°ο» ο»‹ ﺯﻴﻜﺭﺘﻝﺍ ο»­ οΊŽο»¬ο»¨οΊ„οΊΈ ο»₯ﻀ ﻲﺘﻝﺍ ﺕﺍﺭﺸﺅﻀﻝﺍ ﺍﺫﻜο»₯ﻴﻜﻀﺘ ο»₯ο»­οΊ…οΊΈ ο»°ο» ο»‹ ο»₯ﻴﻀﺌﺎﻘﻝﺍ
οΊ•οΊŽοΊ΄οΊ΄οΊ…ο»€ο»οΊ ﺔﻴﺀﺼﻝﺍ ﺨﻝﺍ οΊ“οΊ©ο»­οΊ  ﻯﻭﺘﺴﻀ ﻁﺒﻀ ο»₯ﻀ οΊ•οΊŽοΊ οΊŽο»΄οΊ˜οΊ€οΊο»­ ο»•ο»“οΊο»­οΊ˜ο»΄ οΊŽο»€οΊ’ ﺎﻬﻨﻭﻀﺩﻘﻴ ﻲﺘﻝﺍ οΊ•οΊŽο»€οΊ©
ο»­οΊ•οΊŽοΊ’ο»οΊ­ ο»€οΊŽο»¬οΊ’ο» ο»ο»΄ ο»₯ﻰﻀﺭﻀﻝﺍ οΊ”οΊΌοΊŽοΊ¨ ،.
1. ﻀﺩﺨﻝﺍ οΊ“οΊ©ο»­οΊ οΊ•οΊŽ ﺔﻴﺀﺼﻝﺍ :ο»‘ο»΄οΊ­ο»ŒοΊ˜ο»οΊ ο»­ ﺹﺌﺎﺼﺨﻝﺍ
ﻀﻭﻀﻋ οΊ•οΊŽο»€οΊ©οΊ¨ο»οΊ ο»‰οΊŽο»ο»— ﺩﻬﺸﻴـﻭ ﺎﻌﻴﺭﺴ ﺍﻭﻀﻨ ﺎﺍﺩﻴﺍﺯﺘﻀ .ο»« ﻑﻭﻴﻝﺍ ο»ͺοΊ ο»­οΊ˜ο»οΊŽο»“Ω€Ω€ ﻭﺀﻨ ο»­
ﺠﻀ ο»²ο»“ οΊ­οΊŽο»€οΊœοΊ˜οΊ΄ο»»οΊΩ€Ω„οΊŽ ο»Šο»€οΊ˜οΊ ο»€οΊ’ ο»‘οΊ­ο»ŒοΊ˜ οΊ”οΊ’ο»˜οΊ€ο»οΊ ο»©οΊ«ο»« οΊ•οΊ€οΊ’οΊΌοΊƒ ﻰﺘﺀ ΨŒοΊ•οΊŽο»€οΊ©οΊ¨ο»οΊ ﻑﻴﺩﻘﺘ
οΊ•οΊŽο»€οΊ©οΊ¨ο»οΊ
)1(
.οΊŽοΊ˜ο»¨οΊ‡ ﻯﻭﺘﺴﻀ ο»₯οΊƒ οΊ•οΊŽοΊ΄οΊοΊ­οΊ©ο»οΊ οΊ½ο»ŒοΊ’ ﺕﺭﻬﻅﺃ οΊ™ο»΄οΊ€ ο»²ο»“ ΨŒοΊŽο»œο»΄οΊ­ο»€οΊ„οΊ’ οΊ•οΊŽο»€οΊ©οΊ¨ο»οΊ ο»‰οΊŽο»ο»— οΊ”ο»΄οΊ 
ﺔﺒﺴﻨ ο»Žο» οΊ’ ΨŒοΊ“οΊ­ο»΄οΊ¨ο»·οΊ ﺕﺍﻭﻨﺴﻝﺍ74 %ﻲﻀﻭﻘﻝﺍ ﻲﻌﻠﺴﻝﺍ ﺞﺘﺎﻨﻝﺍ ο»²ο»οΊŽο»€οΊ οΊ‡ ο»₯ﻀ
)2(
. ﺱﻔﻨ ﺕﻨﻴﺒ ﺎﻀﻜ
Ω„οΊœο»€ο»΄ οΊ”ο»€οΊ©ο»˜οΊ˜ο»€ο»οΊ لﻭﺩﻝﺍ ο»²ο»“ ﻲﻀﻭﻘﻝﺍ ﻲﻌﻠﺴﻝﺍ ﺞﺘﺎﻨﻝﺍ ﻰﻝﺇ οΊ•οΊŽο»€οΊ©οΊ¨ο»οΊ ﺔﺒﺴﻨ ο»₯οΊƒ οΊ•οΊŽοΊ΄οΊοΊ­οΊ©ο»οΊ2/3 ﻰﻝﺇ
3/4 .οΊ•οΊŽο»€οΊ©οΊ¨ο»οΊ ο»‰οΊŽο»ο»˜οΊ’ ο»₯ﻴﻠﻀﺎﻌﻝﺍ οΊ©οΊ©ο»‹ ﺩﻴﺯﺘ ﻰﻝﺇ οΊ•οΊŽοΊ΄οΊοΊ­οΊ©ο»οΊ οΊ½ο»ŒοΊ’ ﺭﻴﺸﺘ ﺎﻀﻜ . ο»²ο»”ο»“ ﻼﺜﻀ ﺍﺭﺘﻠﺠﻨﺍ
ο»₯ﻀ ο»Šο»”οΊ˜οΊ­οΊ ο»‰οΊŽο»ο»˜ο»οΊ ﺍﺫﻬﺒ Ω„οΊŽο»€ο»Œο»οΊ οΊ©οΊ©ο»‹ ο»₯οΊŽοΊ’ οΊ•οΊŽο»΄οΊŒοΊŽοΊΌοΊ€ο»ΉοΊ οΊ½ο»ŒοΊ’ ﺕﺭﻬﻅﺃ40 % ο»‘οΊŽο»‹1940 ﻰﻝﺇ
70 % ο»‘οΊŽο»‹1993 . Ω„ο»΄ο»οΊΈοΊ˜ο» ο» ﻲﻨﻁﻭﻝﺍ ﺩﻬﻌﻀﻝﺍ οΊ•οΊŽο»΄οΊŒοΊŽοΊΌοΊ€οΊ‡ ﺕﺭﻬﻅﺃ οΊ©ο»˜ο»“ οΊŽοΊ΄ο»¨οΊ­ο»”οΊ’ οΊŽο»€οΊƒ
INSEE
)3(
ﺔﻨﺴ ο»₯ο»΄οΊ’ οΊ”ο»οΊŽο»€ο»Œο»οΊ ο»‘οΊ οΊ€ ﺭﻭﻁﺘ ο»₯οΊ„οΊ’1949 ο»­1998 ﻲﻝﺎﺘﻝﺍ ﻭﺀﻨﻝﺍ ο»°ο» ο»‹ ο»₯ﺎﻜ:
- ﺔﺒﺴﻨ οΊ©ο»˜ο»“ ﻲﺀﻼﻔﻝﺍ ο»‰οΊŽο»ο»˜ο»οΊ80 % ο»₯ο»€ΨŒοΊ”ο» ο»€οΊŽο»Œο»οΊ ﺩﻴﻝﺍ
- οΊ©ο»˜ο»“ ο»²ο»‹οΊŽο»¨οΊΌο»οΊ ο»‰οΊŽο»ο»˜ο»οΊ11 %ΨŒοΊ”ο» ο»€οΊŽο»Œο»οΊ ﺩﻴﻝﺍ ο»₯ﻀ
دا ξ€‡ξ€ˆξ€‰ξ€Šξ€ˆξ€…Ψ§Ωˆ Ψ―ξ€Œξ€ξ€‰ξ€Žξ€Ψ§ ξ€ξ€‘ξ€Šξ€’7 /2011
137
- οΊ•οΊŽο»€οΊ©οΊ¨ο»οΊ ο»‰οΊŽο»ο»— Ω€οΊ’ ο»ͺοΊ’ οΊ”ο»οΊŽο»€ο»Œο»οΊ ο»‘οΊ οΊ€ ﺩﻴﺍﺯﺘ2.3 .ο»­ ﺔﺒﺴﻨ ﺎﻴﻝﺎﺀ Ω„οΊœο»€ο»΄64 % ﺩﻴﻝﺍ ο»₯ﻀ
οΊŽοΊ΄ο»¨οΊ­ο»”οΊ’ ﺔﻁﺸﻨﻝﺍ οΊ”ο» ο»€οΊŽο»Œο»οΊ .
ο»°ο» ο»‹ ο»ͺο» οΊ¨οΊ© ο»₯ﻀ ﻲﺒﻭﺭﻭﻷﺍ ﺩﺭﻔﻠﻝ ο»•οΊŽο»”ο»¨ο»ΉοΊ ο»‘οΊ οΊ€ ο»°ο» ο»‹ οΊ•ο»΄οΊ­οΊ οΊƒ ﻲﺘﻝﺍ οΊ•οΊŽοΊ΄οΊοΊ­οΊ©ο»οΊ οΊ½ο»ŒοΊ’ οΊŽο»€οΊƒ
οΊ•ο» οΊΌο»­ οΊŽο»¬ο»¨οΊ„οΊ’ ﺕﺭﻬﻅﺃ οΊ©ο»˜ο»“ ΨŒοΊ•οΊŽο»€οΊ©οΊ¨ο»οΊ70% ﺔﻴﺀﺼﻝﺍ οΊ•οΊŽο»€οΊ©οΊ¨ο»οΊ ο»°ο» ο»‹ ο»•οΊŽο»”ο»¨ο»ΉοΊ ο»‘οΊ οΊ€ Ω„οΊœο»€ο»΄ ο»₯ο»΄οΊƒ ،
22%
)4(
.
1.1 .ﺔﻴﺀﺼﻝﺍ ﺔﻀﺩﺨﻝﺍ ο»‘ο»΄οΊ­ο»ŒοΊ˜
οΊ”οΊΌοΊŽοΊ¨ ο»‘ο»΄ο»«οΊŽο»”ο»€ ﻑﻴﺩﻘﺘ ﺩﻭﻨ ﺔﻴﺀﺼﻝﺍ οΊ”ο»€οΊ©οΊ¨ο»οΊŽοΊ’ οΊ”οΊΌοΊŽοΊ¨ο»οΊ ο»‘ο»΄οΊ­οΊŽο»ŒοΊ˜ο»οΊ οΊ½ο»ŒοΊ’ο» ﺽﺭﻌﺘﻝﺍ Ω„οΊ’ο»—
ﻲﺴﻨﺭﻔﻝﺍ ﺩﺠﻨﻀﻝﺍ ο»©οΊ©οΊ­ο»­οΊƒ ﻱﺫﻝﺍ ο»‘ο»΄οΊ­ο»ŒοΊ˜ο»οΊ ﻑﻴﺩﻘﺘ ο»₯ﻜﻀﻴ ο»•οΊŽο»΄οΊ΄ο»οΊ ﺍﺫﻫ ο»²ο»“ ο»­ ΨŒοΊŽο»€ο»­ο»€ο»‹ οΊ”ο»€οΊ©οΊ¨ο»οΊŽοΊ’
Grand Larousse EncyclopΓ©dique
"ﺸﻨﻝ ﻱﺩﺎﻀ ﺭﻴﻏ ﺝﻭﺘﻨﻀ ο»²ο»« ﺔﻀﺩﺨﻝﺍ ،ο»₯ﺎﺴﻨﻹﺍ ﻁﺎ
ﻭﺎﻀ οΊ”οΊ οΊŽοΊ€ οΊ”ο»΄οΊ’ο» οΊ˜ο» ο»ͺﺠﻭﻀﻝﺍ"
)5(
.
ﻝﺍ ﺍﺫﻫ ﺎﻬﻠﻀﺀﻴ ﻲﺘﻝﺍ οΊ”ο»΄οΊ…οΊ­ο»οΊŽο»“ Ω„ο»΄οΊ¨οΊ˜ο» ﺎﻌﺴﺍﻭ Ω„οΊŽοΊ ο»€ο»οΊ ο»™οΊ­οΊ˜οΊ˜ ο»‘ο»΄οΊ­ο»ŒοΊ˜
ο»­ ﺔﻀﺩﺨﻝﺍ οΊ”ο»Œο»΄οΊ’ο» ﺩﻴﺩﺀﺘ ο»²ο»οΊŽοΊ˜ο»οΊŽοΊ’ο»­ οΊ”οΊΌοΊŽοΊ¨ οΊ•οΊŽοΊ΄οΊ΄οΊ…ο»€ ο»₯ﻭﻜﺘ οΊ©ο»— ،ﺎﻬﻨﻀ οΊ©ο»΄ο»”οΊ˜οΊ΄ο»€ο»οΊ ﻑﺭﻁﻝﺍ ο»­οΊƒ ﺔﻬﺠﻝﺍ
ﺩﺍﺭﻓﺃ ΨŒοΊ”ο»€οΊŽο»‹ ο»­οΊƒ...ﺦﻝﺍ.
ﻰﻝﺇ ﺏﻫﺫ ﺭﺨﺁ ο»‘ο»΄οΊ­ο»ŒοΊ˜ ο»™οΊŽο»¨ο»« ﺔﻀﺩﺨﻝﺍ οΊ­οΊŽοΊ’οΊ˜ο»‹οΊ οΊŽο»¬ο»¨οΊƒ ο»°ο» ο»‹" ο»₯ﻜﻀﻴ ﺀﺍﺩﺃ ο»­οΊƒ Ω„ο»Œο»“ ο»±οΊƒ ο»ͺﻀﺩﻘﻴ ο»₯οΊƒ
ο»­ ΨŒο»™ο» ο»€οΊ˜ ο»±οΊƒ ο»ͺﻨﻋ ﺞﺘﻨﻴ ο»»ο»­ ،ﺱﻭﻀﻠﻀ ﺭﻴﻏ ο»©οΊ­ο»«ο»­οΊ  ο»₯ﻭﻜﻴﻭ ،ﺭﺨﺁ ﻑﺭﻁ ﻰﻝﺇ ﺎﻀ ﻑﺭﻁ ο»₯οΊƒ
ο»₯ﻭﻜﻴ ο»» οΊ©ο»— ο»­οΊƒ ﻱﺩﺎﻀ οΊοΊŽοΊ˜ο»¨οΊˆοΊ’ ο»οΊ’οΊ˜οΊ­ο»€ ο»₯ﻭﻜﻴ οΊ©ο»— ο»ͺοΊ οΊŽοΊ˜ο»¨οΊ‡"
)6(
.
ο»‘οΊ©ο»‹ οΊ”ο»΄οΊΌοΊŽοΊ¨ οΊ©ο»œοΊ…ο»΄ ﺎﻀﻜ ΨŒοΊ”ο»€οΊ©οΊ¨ο» ο» ﺱﻭﻀﻠﻀﻝﺍ ﺭﻴﻏ ﺏﻨﺎﺠﻝﺍ ﻰﻝﺇ οΊŽοΊ΄οΊŽοΊ΄οΊƒ οΊ­ο»΄οΊΈο»΄ ο»‘ο»΄οΊ­ο»ŒοΊ˜ο»οΊŽο»“
ο»€οΊ˜ο»οΊοΊ•οΊŽοΊ οΊ˜ο»¨ο»€ο» ο» οΊ”οΊ’οΊ΄ο»¨ο»οΊŽοΊ’ Ω„οΊŽοΊ€ο»οΊ ο»­ο»« ﺎﻀ Ω„οΊœο»€ ο»™ο»  ο»­ ﻊﻠﺴ ο»₯ﻀ ΨŒοΊ”ο»΄οΊ©οΊŽο»€ο»οΊο»ŠοΊŒοΊŽο»€οΊ’ .ο»­ οΊ”ο»΄ο»¨οΊŽο»œο»€οΊ‡ ﻲﻨﻌﻴ ﺍﺫﻫ
ﺎﻬﻜﻠﻀﺘ ο»₯ο»­οΊ© ΨŒοΊŽο»€οΊ­ο»οΊ ο»•ο»΄ο»˜οΊ€οΊ˜ ο»±οΊƒ ،ﺎﻀ οΊ”οΊ οΊŽοΊ€ οΊ”ο»΄οΊ’ο» οΊ˜οΊ’ οΊŽο»¬οΊ’ ο»‰οΊŽο»”οΊ˜ο»¨ο»»οΊ.
ο»­ ο»²ο»“ Ω„οΊœο»€οΊ˜οΊ˜ ﺔﻀﺩﺨﻝﺍ ο»₯οΊ„οΊ’ Ω„ο»­ο»˜ο»΄ ﻱﺫﻝﺍ ο»‘ο»΄οΊ­ο»ŒοΊ˜ο»οΊ ﺝﺍﺭﺩﺇ ο»₯ﻜﻀﻴ ο»•οΊŽο»΄οΊ΄ο»οΊ ﺕﺍﺫ ο»²ο»“ " ﻊﻴﻀﺠ
οΊ•οΊŽο»οΊŽοΊΈο»¨ο»οΊοΊ©ο» Ω„ο»­οΊ’ο»˜ο»οΊο»­ οΊŽο»€οΊ­ο»οΊ ο»•ο»˜οΊ€οΊ˜ ﻲﺘﻝﺍ οΊ•οΊŽο»΄ο» ο»€ο»Œο»οΊο»­ο»­ ο»₯ﻀﺜ Ω„οΊ’οΊŽο»˜ο»€ ο»™ο» ο»¬οΊ˜οΊ΄ο»€ο»οΊ ο»― ο»₯οΊƒ ο»₯ο»­οΊ©
ﺄﻁﺨ ο»±οΊƒ ﺎﻬﻀﻴﺩﻘﺘ ο»₯ο»€ο»€οΊ˜ο»΄"
)7(
. ο»₯ﻀ οΊ”ο»€οΊ©ο»˜ο»€ο»οΊ ﺔﻀﺩﺨﻝﺍ ο»­ο» οΊ¨ ο»­ο»« ﺭﺨﺁ Ω„ο»€οΊŽο»‹ ﻑﻴﻀﻴ ο»‘ο»΄οΊ­ο»ŒοΊ˜ο»οΊ ﺍﺫﻬﻓ
ﺫﻬﻝ ﺎﻀﻝ ΨŒοΊ„ο»οΊ¨ ο»­οΊƒ ﺏﻴﻋ ﻱﺃﺀﺍﻭﺴﻝﺍ ο»°ο» ο»‹ ﺎﻬﻨﻀ οΊ©ο»΄ο»”οΊ˜οΊ΄ο»€ο»οΊο»­ ﺎﻬﻀﺩﻘﻴ ο»₯ﻀ ο»°ο» ο»‹ ο»²οΊ’ο» οΊ΄ οΊ­ο»΄οΊœοΊ„οΊ˜ ο»₯ﻀ ﺍ .
ﻭﻝﺍ ﺔﻀﺩﺨﻝﺍ ο»°ο» ο»‹ ﺎﻀﺎﻀﺘ ο»•οΊ©οΊΌο»΄ ﺎﻀ ﺍﺫﻫﻭ οΊ“οΊ€οΊŽο»”ο»œ οΊŽο»«οΊ…οΊοΊ©οΊƒ ﺏﻠﻁﺘﻴ ﻲﺘﻝﺍ ΨŒοΊ”ο»΄οΊ€οΊΌοΊ”ο»΄ο»οΊŽο»Œο»“ ،ο»₯ο»΄οΊ˜ο»΄ο»οΊŽο»‹
ﺎﻴﺀ ο»°ο» ο»‹ ο»²οΊ’ο» οΊ΄ οΊ­ο»΄οΊœοΊ„οΊ˜ ο»₯ﻀ ο»ͺﻝ ﺎﻀﻝ ﺄﻁﺨﻝﺍ Ω„οΊŽοΊ ο»€ ﺹﻴﻠﻘﺘ ο»₯οΊŽο»€ο»€ο»οΊ”ο»€οΊ©ο»˜ο»€ο»οΊ ﺔﻀﺩﺨﻝﺍ ο»₯ﻀ οΊ©ο»΄ο»”οΊ˜οΊ΄ο»€ο»οΊ οΊ“ .
ο»­ οΊ“οΊ­οΊŽοΊΈοΊ‡ ﺍﺫﻫ ﻲﻓﻭﺔﻝﺄﺴﻀ ο»°ο» ο»‹ οΊ©ο»΄ο»œοΊ„οΊ˜ ο»­ οΊŽο»€ο»­ο»€ο»‹ ﺔﻀﺩﺨﻝﺍ ﻑﻴﺩﻘﺘ ο»²ο»“ ﺓﺩﻭﺠﻝﺍ ο»ͺοΊ ο»­ ο»°ο» ο»‹ ﺔﻴﺀﺼﻝﺍ
ﺹﻭﺼﺨﻝﺍ.
οΊ•οΊ€οΊŽοΊ  ﺹﻭﺼﺨﻝﺍ οΊοΊ«ο»¬οΊ’ο»­ο»‘ο»΄οΊ­οΊŽο»ŒοΊ˜ο»οΊ ο»­ ΨŒοΊ”ο»€οΊ©οΊ¨ο»οΊ οΊ“οΊ©ο»­οΊ οΊ’ οΊ”ο»˜ο» ο»ŒοΊ˜ο»€ο»οΊ ο»―οΊ­ο»΄ ο»•οΊŽο»΄οΊ΄ο»οΊ ﺍﺫﻫ ο»²ο»“
ﺹﺘﺨﻀﻝﺍ ﺓﺩﻭﺠﻝﺍ Ω„οΊŽοΊ ο»€ ο»²ο»“
Feigenbaum
ο»₯οΊƒ " ﺓﺩﻭﺠﻝﺍ οΊ”ο»“οΊŽο»œ ﺕﺍﺩﻭﻬﺠﻀ Ω„ο»€οΊŽο»œοΊ˜ ο»²ο»«
ο»­ ο»‘οΊŽοΊ΄ο»—ο»·οΊο»­ ﺔﻁﺸﻨﻷﺍ οΊ€ο»Όο»€ο»Œο»οΊ οΊ•οΊŽο»Œο»—ο»­οΊ˜ ο»²οΊ’ο» οΊ˜ ﺔﻀﺩﺨ οΊοΊŽοΊ˜ο»¨οΊ‡ ﻑﺘﻴ ﺎﻬﻝﻼﺨ ο»₯ﻀ ﻲﺘﻝﺍ"
)8(
.ﻴ ﺯﻜﺭ
ο»­ ο»•ο»΄οΊ΄ο»¨οΊ˜ο»οΊ ο»²ο» ο»€οΊŽο»‹ ο»°ο» ο»‹ ο»‘ο»΄οΊ­ο»ŒοΊ˜ο»οΊ Ω„ο»€ο»Œο»οΊ οΊ”οΊŒο»΄οΊ’ ﻯﻭﺘﺴﻀ ο»°ο» ο»‹ Ω„ο»€οΊŽο»œοΊ˜ο»οΊ Ω„ο»΄ο»Œο»”οΊ˜ Ω„οΊ οΊƒ ο»₯ﻀ ΨŒοΊ”ο»΄ο» οΊ¨οΊοΊ©ο»οΊ
ο»­ οΊ€οΊοΊ©ο»·οΊοΊŽο»¬ο» ﻁﻁﺨﻀﻝﺍ ﻑﺍﺩﻫﻷﺍ ﻍﻭﻠﺒ.
ο»­ ﺎﻴﺸﺎﻀﺘ ο»―οΊ­ο»΄ ο»•οΊ’οΊŽοΊ΄ο»οΊ ﺑﺭﻁﻝﺍ
Badiru
ο»₯οΊƒ "ﻭﺘﻀ ﻯﻭﺘﺴﻀ ο»°ο» ο»‹ οΊ©ο»œοΊ…οΊ˜ ﺔﻀﺩﺨﻝﺍ οΊ“οΊ©ο»­οΊ  ο»₯ﺯﺍ
ο»­ ﺔﻀﺩﺨﻝﺍ οΊŽο»¬οΊ’ ﺯﻴﻀﺘﺘ οΊ•οΊŽο»”οΊΌοΊο»­ο»€ο»ο»€ο»οΊο»­ ﺔﻴﻀﺩﺨﻝﺍ ﺔﺴﺴﺅﻀﻝﺍ οΊ“οΊ­οΊ©ο»— ο»°ο» ο»‹ ﺔﻴﻨﺒ ΨŒοΊ€ο»Όο»€ο»Œο»οΊ οΊ•οΊŽοΊ οΊŽο»΄οΊ˜οΊ€οΊ
ξ€ξ€˜ξ€™ξ€ξ€…Ψ§ Ψͺξ€Œξ€’ξ€ƒξ€›ξ€…Ψ§ Ψ©Ψ―ξ€ξ€ž : ΨͺΨ§ξ€ ξ€‘ξ€’ξ€ˆξ€…Ψ§Ωˆ Ψ―ξ€Œξ€„ξ€£ξ€€Ψ§ ΨŒξ€¦ξ€§ξ€Œξ€ξ€›ξ€…Ψ§......... .............................................شξ€ͺوز ΨŒξ€¬ξ€­ξ€ͺ
138
ﺔﻴﻝﻭﺅﺴﻀ ο»²ο»« οΊ€ο»Όο»€ο»Œο»οΊ οΊ•οΊŽο»΄οΊ οΊŽοΊ€ ο»‰οΊŽοΊ’οΊΈοΊ‡ ο»°ο» ο»‹ ﺔﻀﺩﺨﻝﺍ οΊ“οΊ­οΊ©ο»— ﺩﺩﺀﺘ ﻲﺘﻝﺍ οΊ•οΊŽο»”οΊΌοΊο»­ο»€ο»οΊ ﻉﻭﻀﺠﻀ ο»₯οΊƒο»­
ﻅﻨﻀﻝﺍ ο»²ο»“ Ω„ο»€οΊŽο»‹ ο»­οΊƒ ﻑﺩﺨﺘﺴﻀ Ω„ο»œ ﺔﻀ"
)9(
.
ο»•οΊ’οΊŽοΊ΄ο»οΊ οΊ‘οΊ­ο»ο»οΊŽο»“ο»­ ο»»οΊƒ ﻑﻬﻀ Ω„ο»€οΊŽο»‹ ο»‘ο»΄ο»€ο»΄οΊŽοΊ’οΊ˜ο»‹οΊ ο»­ο»« ،ﻊﻴﻀﺠﻝﺍ ﺔﻴﻝﻭﺅﺴﻀ ﺔﻀﺩﺨﻝﺍ οΊ“οΊ©ο»­οΊ  οΊ­
ο»­ο»°ο» ο»‹ οΊŽοΊ΄οΊŽοΊ΄οΊƒ ﺯﻜﺘﺭﺘ ﻯﺩﻀﻝﺍ ﺔﻠﻴﻭﻁ οΊ”ο»΄οΊ ο»΄οΊ˜οΊοΊ­οΊ˜οΊ΄οΊ‡ ﻑﻴﻀﺼﺘ ﺏﻠﻁﺘﻴ ﺎﻀ ﺍﺫﻫ:
- οΊ‡ ﻙﺍﺭﺩﻭ ΨŒοΊ€ο»Όο»€ο»Œο»οΊ οΊ•οΊŽο»Œο»—ο»­οΊ˜ο» οΊ“οΊ­οΊοΊ©ο»ΉοΊοΊ”ο»€οΊ©ο»˜ο»€ο»οΊ ﺔﻀﺩﺨﻝﺍ ﻯﻭﺘﺴﻀﻝ οΊ€ο»Όο»€ο»Œο»οΊ ﻙﺍﺭﺩﺇ.
- ﺠﻭﺘ ﺔﺀﻀﺍﻭ οΊ”ο»΄οΊ…οΊ­ ο»°ο» ο»‹ ﻑﻭﻘﺘ οΊ”ο»΄οΊ ο»΄οΊ˜οΊοΊ­οΊ˜οΊ΄οΊ‡ ﺔﻁﺨ ο»Šο»€ο»­ οΊ“ο»­οΊ ο»“ ο»±οΊƒ ο»°ο» ο»‹ ﺏﻠﻐﺘﻝﺍ ﻭﺀﻨ ο»ͺ ο»²ο»“
ΨŒοΊ€οΊοΊ©ο»·οΊ ο»­οΊΈοΊ’ ο»²ο»€οΊ­οΊ˜ ﺔﻀﺩﺨ ﻑﻴﺩﻘﺘ οΊŽο»¬ο»“οΊ©ο»« ο»₯ﻭﻜﻴ ﺝﺭﺎﺨﻭ لﺨﺍﺩ οΊ€ο»Όο»€ο»Œο»οΊ οΊ•οΊŽοΊ οΊŽο»΄οΊ˜οΊ€οΊ οΊ­ο»΄οΊ’ο»œ Ω„ο»œ
ΨŒοΊ”ο»€ο»…ο»¨ο»€ο»οΊο»­οΊŽο»¬ο»¨ο»‹ οΊ­οΊ’ο»Œο»€ο»οΊ ο»‘ο»¬οΊ˜οΊŽο»Œο»—ο»­οΊ˜ οΊ”ο»΄οΊ’ο» οΊ˜οΊ’ ﻙﻝﺫ.
- ο»­ οΊ•οΊŽοΊ€οΊοΊ­οΊ˜ο»—ο»»οΊ ﻑﻴﺩﻘﺘﻭ ΨŒΩ„ο»œοΊŽοΊΈο»€ο»οΊ Ω„οΊ€ο»­ Ω„ο»΄ο» οΊ€οΊ˜ο»­ ﺹﻴﺨﺸﺘ ο»²ο»“ ο»₯ﻴﻠﻀﺎﻌﻝﺍ οΊ”ο»œοΊ­οΊŽοΊΈο»€ ο»²ο»“ ﻙﻝﺫ
ﺓﺩﻭﺠﻝﺍ ο»•οΊ­ο»“ ο»­οΊƒ Ω„ο»€ο»Œο»οΊ ο»•οΊ­ο»“ οΊ­οΊŽο»οΊ‡ .
- οΊ”ο»“οΊŽο»˜οΊœ ο»•ο» οΊ¨ ο»€ο»΄ο»…ο»¨οΊ˜ο»­ ΨŒΩ„ο»΄ο»€ο»Œο»οΊ οΊ€οΊŽο»€οΊ­οΊ‡ ο»°ο» ο»‹ Ω„ο»€ο»Œο»οΊο»­ οΊ“οΊ©ο»­οΊ ο»οΊŽοΊ’ ﻊﻴﻀﺠﻝﺍ ﻑﺍﺯﺘﻝﺍ ﺦﺴﺭﺘ οΊ”ο»΄ ﻙﻝﺫ
Ω„ο»€ο»Œο»οΊ ﺏﻨﺍﻭﺠ ﻊﻴﻀﺠﻝ ﺭﻀﺘﺴﻀﻝﺍ ο»₯ﻴﺴﺀﺘﻝﺍ οΊ”οΊ΄οΊŽο»΄οΊ΄ ο»²ο»¨οΊ’οΊ˜ Ω„ο»ΌοΊ¨ ο»₯ﻀ.
ﺭﻭﻅﻨﻀ ο»₯ﻀ οΊ•οΊŽο»€οΊ©οΊ¨ο»οΊ Ω„οΊŽοΊ ο»€ ο»²ο»“ ﺓﺩﻭﺠﻝﺍ ﻊﻀ Ω„ο»€οΊŽο»ŒοΊ˜ο»οΊ ﺓﺭﻭﺭﻀ ﻰﻝﺇ ﺩﻭﻘﻴ ﺑﺭﻁﻝﺍ ﺍﺫﻬﻓ
لﻀﻋ οΊžο»€οΊŽο»¨οΊ­οΊ’ ο»₯ﻀﻀ ﻙﻝﺫﻭ ،ﻱﺩﺎﻀﻝﺍ ﺝﺎﺘﻨﻹﺍ Ω„οΊŽοΊ ο»€ ο»²ο»“ Ω„οΊŽοΊ€ο»οΊ ο»­ο»« ﺎﻀﻜ ،ﻲﻠﻜ ﺓﺭﺍﺩﻹ Ω„ο»€οΊŽο»œοΊ˜ο»€
ο»₯ﻴﺴﺀﺘﻝﺍ ο»­οΊƒ οΊ”ο» ο»€οΊŽοΊΈο»οΊ ﺓﺩﻭﺠﻝﺍﻭ ΨŒοΊ”ο»€οΊ©ο»˜ο»€ο»οΊο»­ οΊ”οΊ οΊ˜ο»¨ο»€ο»οΊ οΊ•οΊŽο»€οΊ©οΊ¨ο»οΊ ﺓﺩﻭﺠﻝ ﺭﻀﺘﺴﻀﻝﺍ ﺭﻭﻅﻨﻀ ο»•ο»“ο»­ ﺍﺫﻫ
ﻲﻋﺍﺭﻴ ﻲﻀﻠﻋﻭ ،ο»₯ﻴﺭﻴﺴﻀﻭ Ω„οΊŽο»€ο»‹ ο»₯ﻀ ،ﻲﻠﺨﺍﺩﻝﺍ Ω„ο»΄ο»€ο»Œο»οΊ ﺒﻝﺎﺼﻀﻝﺍ ﺏﻝﺎﻁ ο»­οΊƒ ο»₯ﻭﺒﺯﻝﺍ ،ﻲﺠﺭﺎﺨ
ο»­ ΨŒοΊ”ο»€οΊ©οΊ¨ο»οΊΩ„οΊŽο»€ο»οΊ οΊ±οΊƒοΊ­ οΊοΊŽοΊ€οΊΌοΊƒ ο»­ο»₯ﻴﻀﻫﺎﺴﻀﻝﺍ.
ο»­ ﺎﻴﺸﺎﻀﺘﻝﺍﻭﻀﻝﺍ ο»‘ο»΄οΊ­ο»ŒοΊ˜ο»οΊ ﺝﺍﺭﺩﺇ ο»₯ﻜﻀﻴ ﺔﻴﺅﺭﻝﺍ ο»©οΊ«ο»«ο»­ ﻲﻱﺫﻝﺍ οΊ“οΊ©ο»­οΊ  οΊΉο»­οΊΌοΊ¨οΊ’ οΊ€οΊŽοΊ 
οΊ­οΊ’ο»ŒοΊ˜ ﻲﺘﻝﺍﻭ ﺔﻴﺀﺼﻝﺍ ﺔﻀﺩﺨﻝﺍ ο»₯ο»‹ " ﻰﻀﺭﻀﻝﺍ ﻩﺎﺠﺘ ﺔﻀﺩﺨﻠﻝ ﺞﺘﻨﻀﻜ ﺔﻴﺀﺼﻝﺍ ﺔﺴﺴﺅﻀﻝﺍ ﺔﻴﻝﻭﺅﺴﻀ
"
)10(
. οΊŽο»¬οΊ’ ο»Šο» ο»ο»€οΊ˜ ﻲﺘﻝﺍ οΊ”ο»΄ο»‹οΊŽο»€οΊ˜οΊ ο»»οΊ ﺔﻴﻝﻭﺅﺴﻀﻝﺍ ﻰﻝﺇ οΊ­ο»΄οΊΈο»΄ ο»ͺﻨﻭﻀﻀﻀ ο»²ο»“ ο»‘ο»΄οΊ­ο»ŒοΊ˜ο»οΊ ο»₯οΊ‡
οΊŽο»€ο»­ο»€ο»‹ ﻊﻀﺘﺠﻀﻝﺍ ﻩﺎﺠﺘﺍ ﺔﻴﺀﺼﻝﺍ οΊ•οΊŽοΊ΄οΊ΄οΊ…ο»€ο»οΊ .
ﺔﻴﺀﺼﻝﺍ ﺔﻀﺩﺨﻝﺍ οΊ“οΊ©ο»­οΊ  οΊ•οΊ­οΊ’οΊ˜ο»‹οΊ ﺭﺨﺁ ο»‘ο»΄οΊ­ο»ŒοΊ˜ ο»²ο»“ο»­ οΊŽο»¬ο»¨οΊƒ ο»°ο» ο»‹ " ﺀﺍﺩﻷﺍ ο»₯ﻀ ﻯﻭﺘﺴﻀﻝﺍ ﻙﻝﺫ
ο»ͺο»Œο»—ο»­οΊ˜ο»΄ ο»₯ﺎﻜ οΊŽο»€οΊ’ οΊ”ο»¨οΊ­οΊŽο»˜ο»€ ο»ͺﻝ οΊ”ο»€οΊ©ο»˜ο»€ο»οΊ ﺔﻀﺩﺨﻝﺍ ο»²ο»“ ﺽﻴﺭﻀﻝﺍ ﻩﺍﺭﻴ ﻱﺫﻝﺍ"
)11(
. ο»‘ο»΄οΊ­ο»ŒοΊ˜ο»οΊ ﺍﺫﻫ ο»²ο»“
ﺭﻀﻝﺍ ο»±οΊƒ ،ο»₯ﻭﺒﺯﻝﺍ ﻰﻝﺇ ﺔﺀﻀﺍﻭ οΊ“οΊ­οΊŽοΊΈοΊ‡ο»­ ΨŒοΊ”ο»΄οΊ€οΊΌο»οΊ ﺔﻀﺩﺨﻝﺍ ο»₯ﻀ οΊ©ο»΄ο»”οΊ˜οΊ΄ο»€ο»οΊ οΊ½ο»΄ ο»²ο»“ ο»©οΊ­ο»­οΊ© ﻰﻝﺇ
ﻴﻘﺘﻭ ΨŒοΊ•οΊŽο»€οΊ©οΊ¨ ο»₯ﻀ ο»ͺﻝ ﻑﺩﻘﻴ ﺎﻀ ﻯﻭﺘﺴﻀ ﻑﻴﺩﺎﻌﻀ ο»²ο»“ οΊŽο»΄οΊ΄οΊŽοΊ΄οΊƒ οΊŽο»“οΊ­ο» ο»ͺﻠﻌﺠﻴ ﺎﻀ ﺍﺫﻫ οΊ“οΊ©ο»­οΊ  ο»₯ﻴﺴﺀﺘ ﺔﻝ
ﺔﻴﺀﺼﻝﺍ οΊ•οΊŽο»€οΊ©οΊ¨ο»οΊ .
2.1 .ﺔﻴﺀﺼﻝﺍ ﺔﻀﺩﺨﻝﺍ ﺹﺌﺎﺼﺨ
ﺯﻴﻀﺘﺘﻭ ﺹﺌﺎﺼﺨﻝﺍ ο»₯ﻀ ﺔﻠﻀﺠﺒ οΊŽο»€ο»­ο»€ο»‹ οΊ”ο»€οΊ©οΊ¨ο»οΊοΊ˜ο»οΊοΊ”ο»΄οΊ©οΊŽο»€ο»οΊ οΊ•οΊŽοΊ οΊ˜ο»¨ο»€ο»οΊ ο»₯ο»‹ οΊŽο»¬ο»—οΊ­ο»”οΊ˜ ο»².
ο»­ο»²ο»“ οΊŽοΊ΄οΊŽοΊ΄οΊƒ ﺹﺌﺎﺼﺨﻝﺍ ο»©οΊ«ο»« Ω„οΊœο»€οΊ˜οΊ˜:
دا ξ€‡ξ€ˆξ€‰ξ€Šξ€ˆξ€…Ψ§Ωˆ Ψ―ξ€Œξ€ξ€‰ξ€Žξ€Ψ§ ξ€ξ€‘ξ€Šξ€’7 /2011
139
1.
ﺔﻀﺩﺨﻠﻝ ﻱﺩﺎﻀﻝﺍ ﺭﻴﻏ ο»ŠοΊ’οΊŽο»ο»οΊ ﺝﻭﺘﻨﻀ οΊ“οΊ­οΊŽοΊ’ο»‹ ο»²ο»« οΊŽο»€ο»­ο»€ο»‹ ﺔﻀﺩﺨﻝﺍ ﺱﻭﻀﻠﻀ ﺭﻴﻏ ο»­οΊƒ ﻱﺩﺎﻀ ﺭﻴﻏ .ο»΄ο»— ο»₯ﻜﻀﻴ ο»» ο»₯ﻜﻀﻴ ،ο»ͺﺴﺎ
ο»ͺﺴﺴﺀﺘ ο»ο»˜ο»“ο»­ο»ͺοΊ˜ο»οΊ΄οΊο»­οΊ’ ο»­οΊƒ ο»ͺﻝﻼﺨ ο»₯ﻀ ﺎﻀ οΊ”οΊ οΊŽοΊ€ ο»‰οΊŽοΊ’οΊΈοΊ‡ . οΊŽο»¬ο»˜οΊ’οΊ΄οΊ˜ ﺎﻀ οΊ“οΊ©οΊŽο»‹ οΊ”οΊ οΊ˜ο»¨ο»€ο»οΊ οΊ”ο»€οΊ©οΊ¨ο»οΊŽο»“
οΊ”ο»Œο»—ο»­οΊ˜ο»€ ο»­οΊƒ οΊŽο»¬ο»¨ο»‹ οΊ­οΊ’ο»Œο»€ οΊ”οΊ οΊŽοΊ€ .ο»“οΊŽο»€ ﻊﻀﺘﺠﻀﻝ οΊ”ο»΄ο»œο»­ο» οΊ΄ο»­ οΊ”ο»΄ο»“οΊŽο»˜οΊœ ﺏﻨﺍﻭﺠﺒ οΊŽοΊ΄οΊŽοΊ΄οΊƒ οΊ”ο»οΊ’οΊ˜οΊ­ο»€ ﻲﻬ .
ﻭﺀﺎﺠﻨﻭ ﺎﻬﻀﺩﻘﻀ οΊ“οΊ€οΊŽο»”ο»œ ﻯﺩﻀ ο»°ο» ο»‹ ﺩﻀﺘﻌﻴ οΊŽο»¬οΊ­οΊ©ο»— ο»₯ﻭﺒﺯﻝﺍ ﻯﺩﻝ οΊŽο»€οΊ­ο»οΊ ο»•ο»΄ο»˜οΊ€οΊ˜ ο»°ο» ο»‹ ο»ͺﺘ) ﺏﻝﺎﻁ
ﻀﺩﺨﻝﺍﺔ(ﻀ Ω„ο»ΌοΊ¨ ο»₯ﻀ ،ﻘﻴ οΊŽοΊ”ο»€οΊ©οΊ¨ ο»₯ﻀ ο»ͺﻝ ο»‘οΊ© .ﻭﺩﺀﺘﻝﺍ ο»₯ﻀﻜﻴ ﺎﻨﻫ ο»»οΊƒ ΨŒοΊ”ο»΄ο»€οΊ©οΊ¨ο»οΊ ﺔﺴﺴﺅﻀﻠﻝ οΊ­οΊ’ο»œο»·οΊ ο»±
ο»­ο»­ ο»°ο» ο»‹ لﻭﺼﺀﻝﺍ ο»­ο»«ο»²ο»“ οΊ”ο»΄οΊ­οΊοΊ­ο»€οΊ˜οΊ΄ο»»οΊ ο»₯οΊŽο»€ο»€ο» ο»₯ﻭﺒﺯﻝﺍ οΊ€ο»» ο»ͺο»΄ο»“ ﺹﺼﺨﺘﻀﻝﺍ ﻲﻀﺩﺨﻝﺍ ﻁﺎﺸﻨﻝﺍ.
2.
ο»­ ﺔﻀﺩﺨﻝﺍ ﻑﺩﻘﻀﻭ ﺞﺘﻨﻀ ο»₯ο»΄οΊ’ Ω„οΊ¨οΊοΊ©οΊ˜ οΊ”ο»—ο»Όο»‹ οΊ©ο»­οΊ ο»­ ﺎﻬﻜﻠﻬﺘﺴﻀ ο»²ο»“ ﻉﺭﺸﻴ ο»» οΊŽΩ€ο»€ οΊ“οΊ©οΊŽο»‹ ο»­ ،ﺏﻠﻁﻝﺍ ﺩﻨﻋ ο»»οΊ‡ ﺔـﻀﺩﺨﻝﺍ οΊοΊŽοΊ˜ο»¨οΊ‡Ω€ο»€ ο»°οΊ’ο» ο»΄ ﻱﺫﻝﺍﻑﻴﺩﻘﺘﻝﺍ Ω„ο»ΌοΊ¨ ο»₯
ﺔﺒﻭﻠﻁﻀﻝﺍ ﺔﻀﺩﺨﻠﻝ οΊ­οΊΈοΊŽοΊ’ο»€ο»οΊ .ﻭﻨﺇ οΊ”ο»—ο»Όο»‹ Ω„οΊœο»€ο»΄ ο»ͺﺘﺍﺫ οΊ©οΊ€ ο»²ο»“ ﺍﺫﻫ οΊ―ο»΄ο»”οΊ€οΊ˜ο»οΊ Ω„ο»€οΊŽο»‹ ο»°ο» ο»‹ ﻑﻭﻘﺘ οΊ”ο»΄ο»¨οΊŽοΊ΄
ο»₯ﻀ οΊƒ ﺔـﻀﺩﺨﻝﺍ οΊ€οΊŽο»¨οΊ˜ο»—οΊ Ω„οΊ  ﺹﺌﺎﺼﺨ ﺩﻴﺩﺀﺘ ο»²ο»“ οΊ”ο»€ο»«οΊŽοΊ΄ο»€ο»οΊ Ω„Ω€ο»€οΊŽο»‹ο»­ ΨŒο»™ο»οΊ« ο»²ο»“ ﺭﺍﺭﻀﺘﺴﻻﺍﻭ
ﻭﺔـﻀﺩﺨﻝﺍ οΊ•οΊŽο»”οΊΌο»­ο»€ οΊŽο»¬οΊ’ ﺏﻭﻏﺭﻀﻝﺍ.
3.
ﺎﻬﻜﻠﻬﺘﺴﻴ ﻲﺘﻝﺍ ﺔﻀﺩﺨﻝﺍ οΊοΊŽοΊ˜ο»¨οΊ‡ ο»²ο»“ οΊ“οΊ©ο»‹οΊŽοΊ΄ο»€ο»οΊ ο»ͺﻨﻜﻀﻴ ο»₯ﻭﺒﺯﻝﺍ
οΊŽο»΄ο» ο»Œο»“ ﺎﻀﻫﺎﺴﻀ ο»₯ﻭﻜﻴ ο»₯οΊƒ ﺔﻀﺩﺨﻝﺍ ﺏﻝﺎﻁﻝ ο»₯ﻜﻀﻴ ο»­ ،ﺎﻫﺩﻴﺭﻴ ﻲﺘﻝﺍ ﺔﻀﺩﺨﻝﺍ οΊοΊŽοΊ˜ο»¨οΊ‡ ο»²ο»“ ο»₯ﻀ ﻙﻝﺫ
οΊ€οΊοΊ­οΊ˜ο»—ο»»οΊ Ω„ο»ΌοΊ¨ο»­ ο»₯ﺎﻜﻀﻝﺍ ﺩﻴﺩﺀﺘ ﻰﺘﺀ ο»ͺﻨﻜﻀﻴﻭ ،ﺩﻴﺭﻴ ﺎﻀ οΊΉο»­οΊΌοΊ¨οΊ’ ﺎﻬﻀﺩﻘﻴ ﻲﺘﻝﺍ οΊ•οΊŽ ο»₯ﺎﻀﺯﻝﺍ
ﺔﻀﺩﺨﻝﺍ ο»°ο» ο»‹ οΊŽο»€ο»¬ο»΄ο»“ Ω„οΊΌοΊ€ο»΄ ο»₯ﺍﺫﻠﻝﺍ.
4.
ο»­ ﺝﺎﺘﻨﻹﺍ ο»²οΊ˜ο»΄ο» ο»€ο»‹ ο»₯ο»€οΊοΊ―οΊ˜ο»™ο»Όο»¬οΊ˜οΊ΄ο»»οΊ ο» οΊ’οΊŽο»— ﺭﻴﻏ ﺔﻀﺩﺨﻝﺍــﻬﻓ ،ο»₯ﻴﺯﺨﺘﻠﻝ οΊ”Ω€Ω€οΊ˜οΊ΄οΊ˜ ο»² ο»±οΊƒ ΨŒοΊŽο»¬οΊ οΊŽοΊ˜ο»¨οΊ‡ ﺔﻅﺀﻝ ﻙﻠﻬﻭ ،ﺎﻬﻀﻴﺩﻘﺘ ﺍﺫــﻫ
οΊŽΩ€ο»€ Ω„ο»ŒοΊ ο»΄ ﺔﻴﻠﻀﻋ ο»­ οΊ”Ω€οΊ’οΊŽο»—οΊ­ο»οΊο»€οΊƒ ﺄﻁﺨﻝﺍ οΊ”ο»οΊŽοΊ€ ο»²ο»“ ﺒﻴﺀﺼﺘﻝﺍﻭ ،ﺏﻌﺼ ﺭﺭﻴﻏ ο»₯οΊŽο»΄οΊ€οΊƒ ،ο»₯ﻜﻀﻀ
ο»« ﺎﻀﻜ ﻭﺩﻨﻋ Ω„οΊŽοΊ€ο»οΊ οΊ½ο»ŒοΊ’ οΊ™ο»­οΊ©οΊ€ ﺔﻴﺀﺼﻝﺍ οΊ•οΊŽο»€οΊ©οΊ¨ο»οΊ Ω„οΊŽοΊ ο»€ ο»²ο»“ οΊ€οΊŽο»οΊ¨ο»·οΊ.
5.
ﺀﺍﺩﻷﺍ ﻯﻭﺘﺴﻀ ﺱﻔﻨﺒ οΊ“οΊ©οΊ©οΊ οΊ˜ο»€ ﺭﻴﻏ ﺔﻀﺩﺨﻝﺍ
ο»₯ﺎﻴﺀﻷﺍ ﺏﻠﻏﺃ ο»²ο»“ ﺏﻌﺼﻝﺍ ο»₯ﻀ ο»₯ﻭﻜﻴ ﺱﻔﻨ ο»°ο» ο»‹ οΊ”ο»…ο»“οΊŽοΊ€ο»€ο»οΊ ﺔﻀﺩﺨﻝﺍ ﺀﺍﺩﻷ ﻯﻭﺘﺴﻀﻝﺍ
ﺔﺒﻭﻠﻁﻀﻝﺍ .Ω„ο»œο»“ ο»­ οΊ”ο»¨ο»΄ο»Œο»€ ﺔﻀﺩﺨ ﺏﻠﻁﺘﺘ οΊ”ο»οΊŽοΊ€ο»΄ο»Œο»€ ﺔﻴﻨﻀﺯ ﺔﻅﺀﻝ لﻼﺨﺔﻨ . ο»₯ο»΄οΊŽοΊ’οΊ˜ οΊ”ο»οΊŽοΊ€ ο»™οΊŽο»¨ο»« ο»±οΊƒ
ﻯﻭﺘﺴﻀ ο»²ο»“ ο»­ ΨŒοΊ”ο»€οΊ©ο»˜ο»€ο»οΊ ﺔﻀﺩﺨﻝﺍ οΊ”ο»Œο»΄οΊ’ο»ο»­ ﻱﺫﻝﺍ ﻲﻨﻀﺯﻝﺍ οΊ•ο»΄ο»—ο»­οΊ˜ο»οΊ ﺎﻬﻨﻀ οΊοΊŽοΊ’οΊ΄οΊƒ οΊ“οΊ©ο»‹ ﻰﻝﺇ ﻊﺠﺍﺭ ﺍﺫﻫ
ﺎﻬﻀﻴﺩﻘﺘ ο»²ο»“ ﺏﻭﻠﻁﻀﻝﺍ ﺔﻋﺭﺴﻝﺍ ΨŒοΊ”ο»€οΊ©οΊ¨ο»οΊ ο»ͺο»΄ο»“ ﺏﻠﻁﺘ οΊ©ο»—...ﺦﻝﺍ .ο»‹ ﺱﻜﻌﻨﻴ ﺍﺫﻬﻓﺃ ﻯﻭﺘﺴﻀ ο»°ο»  ﺀﺍﺩ
ο»­ οΊ”ο»€οΊ©οΊ¨ο»οΊοΊŽο»¬ο» οΊœοΊŽο»€οΊ˜ οΊ”οΊ οΊ­οΊ©.
6.
ο»­ ﺞﺌﺎﺘﻨﻝﺍ ﺏﺴﺀ ο»₯ﻭﻜﻴ ﺔﻀﺩﺨﻝﺍ ﻑﻴﻴﻘﺘﻑﻴﺩﻘﺘﻝﺍ οΊ”ο»˜ο»΄οΊ­ο»
ο»­ οΊ”οΊ οΊ˜ο»¨ο»€ο»οΊ οΊ•οΊŽο»€οΊ©οΊ¨ο»οΊ ﻑﻴﻴﻘﺘ ﺔﻴﻋﻭﻀﻭﻀﻭ οΊ”ο»΄ο»οΊŽο»Œο»“ ﺩﻀﺘﻌﺘ ﺎﻀ οΊ“οΊ©οΊŽο»‹ ο»°ο» ο»‹ οΊ”ο»€οΊ©ο»˜ο»€ο»οΊ Ω„ο»Œο»“ οΊ©οΊ­
ο»™ο» ο»¬οΊ˜οΊ΄ο»€ο»οΊ .ο»­ ﺍﺫﻫ Ω„ο»Œο»”ο»οΊ οΊ©οΊ­ο»Šο»€οΊ¨ο»΄ ﺎﻀ οΊ“οΊ©οΊŽο»‹ ﻱﺫﻝﺍ ﻲﺘﻝﺍﻭ ،ο»₯οΊŒοΊŽοΊ’οΊ―ο»οΊ ο»±οΊƒ ΨŒοΊ©οΊοΊ­ο»“ο»·οΊ οΊ•οΊŽο»œο»­ο» οΊ΄ο»
ο»‘ο» οΊ˜οΊ¨οΊ˜ ο»­οΊ­οΊ¨ο»΅ οΊ©οΊ­ο»“ ο»₯ﻀ ο»₯ο»΄οΊŽοΊ’οΊ˜οΊ˜ .οΊ¨ο»οΊŽο»“οΊ’ ﻰﻀﺭﻴ οΊ©ο»— ﻲﺘﻝﺍ ﺔﻀﺩ οΊΉοΊ¨οΊΈ ο»²ο»€οΊ­οΊ˜ ο»» οΊ©ο»— ﺎﻀ οΊΉοΊ¨οΊΈ ﺎﻬ
ο»­ ،ﺭﺨﺁﻁ ﻊﺠﺍﺭ ﺍﺫﻫﻭﺘﺴﻀﻝﺍ ΨŒοΊ”ο»¨ο»΄οΊŽοΊ’οΊ˜ο»€ο»οΊ οΊ•οΊŽοΊ’ο»οΊ­ο»οΊο»­ οΊ•οΊŽοΊ οΊŽοΊ€ο»οΊŽο»œ ΨŒοΊ”ο»΄οΊΌοΊ¨οΊΈ οΊ•οΊοΊ­οΊŽοΊ’οΊ˜ο»‹ο»» οΊŽο»ŒοΊ’ο»―
ο»­ ο»²ο»€ο»΄ο» ο»ŒοΊ˜ο»οΊο»²ο»‹οΊŽο»€οΊ˜οΊ ο»»οΊ οΊ€οΊŽο»€οΊ˜ο»¨ο»»οΊ ΨŒο»²ο»“οΊŽο»˜οΊœο»οΊ...ﺦﻝﺍ.
7.
ﺔﻀﺩﺨﻠﻝ ο»™ο» ο»€οΊ˜ο»οΊ ο»‘οΊ©ο»‹ οΊ”ο»΄οΊΌοΊŽοΊ¨
1 / 22 100%
La catΓ©gorie de ce document est-elle correcte?
Merci pour votre participation!

Faire une suggestion

Avez-vous trouvé des erreurs dans linterface ou les textes ? Ou savez-vous comment améliorer linterface utilisateur de StudyLib ? Nhésitez pas à envoyer vos suggestions. Cest très important pour nous !