
QUELSACTEURSALATÊTEDESMOSQUEESENOCCIDENT?/ROMAINSEZE–FEVRIER2013
1
QUELSACTEURSÀLATÊTEDESMOSQUÉESENOCCIDENT?
RomainSèze/Docteurensciencespolitiques,EHESS
Ensciencespolitiques,lesrecherchessurl’islamenOccidentontclassiquementprivilégié
uneapprocheparlehaut(l’islamentantqu’institutionplusqu’entantqu’expérience
quotidienne1),souventàtraversdespréoccupationsd’ordressécuritaireetstratégique
inspiréesparlesévènementsquiagitentlascènepolitiqueinternationale2.Laquestiondu
leadershipmusulmanétaitvouéeàyoccuperuneplacecentrale.Maiselleasurtoutété
abordéesousl’angledel’interventionetdurôledesÉtats(notammentétrangers)etdes
institutionstransnationales(LigueIslamiqueMondialepourl’ArabieSaoudite,Diyanetpour
laTurquie,UniondesOrganisationsIslamiquesenEurope…),dansl’émergencedestructures
d’autoritéislamiqueenOccident.Defait,àainsiprocéder,l’exerciceduleadership
musulmanàl’échellelocale,làoùvéritablementilsestructure3,estdemeurérelativement
peuconnu.Ilestd’autantplusurgentdecomblercevidequelesannées2000,rythméespar
touscesappelsaurespectdu«sacré»dansl’espacepublic(réactionsauxcaricaturesdu
prophèteMuhammad,àl’interdictionduportduḥijābetduniqābenFrance,àl’autodafé
dupasteurT.Jones,àlavidéoInnocenceofMuslims…),ontmarquéuntournantdansle
militantismemusulmanquiposedenouveauxdéfisauxdémocratiessécularisées(débatssur
lemulticulturalisme,lesdroitsdesminorités,lalibertéd’expressionreligieuse,lalaïcité).
QuisontlesacteursquidirigentlesmosquéesenOccidentetoriententlesmobilisationsau
nomdel’islamdansl’espacepublic?Àtenterdefairelepointsurcettevastequestion,un
phénomèneretientplusparticulièrementl’attention,etcedesdeuxcôtésdel’Atlantique.
Outrelesfiguresmédiatiquesgénéralementmieuxconnuesdupublic(enFrance,ils’agira
deSoheibBencheikh,TariqRamadanouTareqOubrouparexemple),uncertainnombre
d’acteursontétéplacésenpositiondereprésenterla«communauté»musulmane.Et,tel
estleparadoxe,cetteprérogativeaéchappéauximamsenfaveurdesprésidentsetrecteurs
demosquées.Orcettepositionn’existepasdanslespaysmusulmansoùlesmosquéessont
1N.T.Ammerman(sousladirectionde),EverydayReligion:ObservingModernReligiousLives,NewYork,OxfordUniversity
Press,2007.
2J.Césari,«IslamintheWest:FromImmigrationtoGlobalIslam»,HarvardMiddleEasternandIslamicReview,n°8,2009,
pp.148–175.
3R.Sèze,ÊtreimamenFrance,Paris,ÉditionsduCerf,2013(àparaître).