
3
Valoriserlacontributiondesacteursassociatifsetnonmarchandsàlacréationdela
richessecollective
5. Danslerapportdesynthèsequevousavezrédigéen2004pourlaDIES1etlaMiRe2,intitulé
«L’utilitésocialedesorganisationsdel’économiesocialeetsolidaire,unemiseenperspectivesur
labasedetravauxrécents»,vousavezdéfinilanotion«d’utilitésociale».Enquoiconsistecette
notion?
Iln’existepasdedéfinitionuniverselle,maisl’idéegénéraleestsimple:Lesorganisationsde
l’économiesocialeetsolidaire(maisd’autresorganisationspeuventêtreconcernées)apportentàla
collectivitéetàleursterritoiresun«bénéficecollectif»,au‐delàdesservicesqu’ilsrendentàdes
individusoudesbiensqu’ilspeuventproduire.Ces«bénéfices»sontd’ordredivers:duliensocial,
delasolidarité,uneréductiondel’exclusion,unecontributionàunedémocratieplusvivante,àla
miseenœuvrededroitsfondamentaux,àlaqualitédevieouàl’environnementsurdesterritoires,
etc.C’esttoutcelaquel’onregroupeparfoissouslestermesd’utilitésocialeoudevaleurajoutée
sociétale.
6. Selonvous,peut‐onmesurerl’utilitésocialedesacteursnonmarchands?
Jepréfèrelestermesévalueretvaloriseràceluidemesurer,carlamesuren’estqu’unepartiedece
qu’ilfautfairelorsqu’onveutévaluer,etparfoisellen’apasgrandsens…Maisdanscertainscas,elle
peutvenirappuyeruneévaluationbienmenéeaveclespartiesprenantes,etpasdefaçon
technocratiqueouviadesusinesàgaz.
Iln’yapasderecettenideboiteàoutils,commelemontrebienle«guide»del’AVISEsurl’utilité
sociale.Lesacteurssontintelligentsetilssontmême«experts»àleurfaçon.Sileprocessusestbien
mené,ilsrepèreronttrèsbien«cequicompteleplus»,et,éventuellement,cequ’onpeutcompter
(mesurer)entermesd’actionsmenées,demoyensdiversmobilisés,etd’impactssociétauxdes
actions.Maisnemesuronspastout,ceseraitcontre‐productifetdépourvudesens.
7. Quelstypesd’indicateursseraient,selonvous,lesplusadaptéspourvaloriserl’utilitésocialedes
acteursnonmarchands?
Jeviensderépondrequ’iln’yapasderecette,doncpasd’indicateursuniversels.Ilsdoiventêtre
définisenfonctiondechaqueorganisationetdesesmissions.Parexemple,jugerdel’utilitésociale
desstructuresd’insertionavecunindicateurdetauxderetouràl’emploiestpourmoiunmauvais
choixcarildéfavoriselesstructuresquis’adressentdélibérémentauxpersonneslesplusen
difficulté.Maistenterdevoircombiendepersonnesontvu,auboutdesixmoisparexemple,des
améliorationsdansleurviepersonnelle,leurslienssociauxetleurrapportautravailestpeut‐être
possible.
1DélégationInterministérielleàl'innovationsocialeetàl'économiesociale
2Missiondelarecherche,intégréeàlaDirectiondelarecherche,desétudes,del’évaluationetdesstatistiques,
dépendanteduMinistèreduTravail,del’EmploietdelaSanté.