
«QUELSLENDEMAINSPOLITIQUESPOURLECHILIETL’AMÉRIQUELATINE,DÉSTABILISÉS
PARLESTURBULENCESÉCONOMIQUES?»/COMPTE‐RENDUDELARÉUNIONDU5MARS2015
COMPTE‐RENDU2
programmessociauxinéditsetpourprocéderàundésendettementhistorique.C’estledynamisme
delademandechinoisequiaétélacauseprincipaledecettesituation.Aucoursdecettepériode,la
Chineestdevenueunpartenaireincontournablevoirestratégiquedebeaucoupdepayslatino‐
américains,duBrésilàl’UruguayenpassantparleChili,Cuba,lePérouetleVenezuela.
Depuistrois‐quatreans,l’Amériquelatineestentréedansunautrecycle,plusinstableetplusgris.
Laconjonctureéconomiqueachangé.Sanss’êtretotalementretournée,elleestnettementenrecul.
En2014,lacroissancemoyenne,tellequelaCEPAL(CommissiondesNationsuniespourl’Amérique
latine)l’amesurée,aétéde1,4%.Ils’agitlàd’unemoyenne.L’Argentineaétéenrécession(avec‐
0,2%)ainsiqueleVenezuela(‐3%).L’inflationafaitsaréapparition.LaChineétantenrepli,la
demandechinoiseenproduitsprimaireslatino‐américainsabaissé,cequiaétéimmédiatement
ressentiauChili(baissedesexportationsdecuivre),enArgentine,enUruguay(baissedes
exportationsdesoja),auBrésil(baissedesexportationsdefer),auMexiqueetauVenezuela(baisse
desexportationspétrolières).Pluspréoccupant,cettechutedelademandeaentrainécelledescours
desmatièrespremières(‐7,5%pourlecuivre)etdupétrole(lebarilestpasséde100à50dollars).
LesEtatssouffrentdecettesituationpourdeuxraisons.D’unepartcarlesbudgetssontaffectés,à
l’imagedeceuxduMexiqueetduVenezuelaparexemple,trèsdépendantsdupétrole.D’autrepart
carlerelainepeutpasêtreprisparl’exportationdeproduitsàfortevaleurajoutée,quidansla
périoded’euphoriefondéesurlaventeàlaChinedeproduitsprimaires,ontétépénalisés.Leurpart
danslecommerceextérieurchilienseraitainsipasséede60%à35‐40%.
Cettesituationadesconséquencessurleclimatintérieur.Onconstateunregaind’agitationsociale
chronique.LesmobilisationsétudiantesontététrèsfortesauChilietenColombie.AuBrésil,cesont
lescatégoriesmoyennesdelapopulationquiontspontanémentetmassivementprislarueenjuin
2013.Parailleurs,l’Étatdedroitaétéprisendéfautdefaçondeplusenplusfréquenteaucoursde
cenouveaucycle.La«disparition»auMexiquedequarante‐troisétudiantsnormaliensàlafindu
moisdeseptembredansl’ÉtatdeGuerreroadéstabiliséleseffortsderénovationpolitiquedu
présidentEnriquePeñaNieto,ainsiquel’ensembledelareprésentationpolitique.Lamort
inexpliquéeàcejourd’unprocureurargentin,encharged’undossiersensible,celuidesauteursde
l’attentatde1994contreunétablissementsocialdelacommunautéjuive,abousculéleséquilibres
politiquesetlepouvoirjudiciaireàquelquesmoisdesélectionsprésidentielles.LeVenezuela,déjàen
difficultésdémocratiquesavecunemajoritéetsonoppositionseconsidérantmutuellement
illégitimes,estentrédansunephaseconflictuelledenatureàporteratteinteaufonctionnementde
ladémocratie.