Formalisation de l`amazighe standard avec NooJ
JEP-TALN-RECITAL 2012, Atelier TALAf 2012: Traitement Automatique des Langues Africaines, pages 85–95,
Grenoble, 4 au 8 juin 2012. c2012 ATALA & AFCP
Formalisation de l’amazighe
standard avec NooJ
NEJME Fatima Zahra1,1 BOULAKNADEL Siham1,2
!"
#$ % &"
''(((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((
)*+,*-!.*!!/
$* 01 ! 0&
2$+1**!.**
,+*/
) ** " **
!, * 23 * !
-! /#445/***&
! * ! 6 * + . !
&"!*"./
7 $((((((((((((((((((((((((((((((((((( (((((((((((((((((((((((((((((((((((( (((((((((((((((((((((((((((((((((((
Formalization of the standard Amazigh with NooJ
,8 -!*8.*!&!!/
9: & : & $
!2$*"*&!.**8
*:"&**/
**.&*!!:
; " 23& -! !!/ **
** &- & !8 :! ! & .
!&"!*&
./
<$'=!-!23*!>./
?8:= -!!!23>*!8/
1 Introduction
!-!
*!/$*!*
!!,+/!@6
+8$ -!$ !*A!
*" +!
+/%*!*B!**
*** * * +
-! !, , * +"
*!/ *1 * *
85
., ? #44CD / #44E +!
+!**1!!F*
/#44C*+"1!!7;/#44G/)
&*!"0&/
$*+-!*!*&,
!H7#4456&,6
, , B 6 I
!0&2$/J
,"K,!,*
6/+*
***"+&L,
!,/
$+.,",+M.N
K,*+!,
! -! / 0 "M& &
"-!=" */)
*6&!/J&
* * 0 *& !, ** 23
*!*+*+-!
+"M&++!/
*=***&
*!-!.1.*23
,+.*!>.,
6.**/
2 Particularités de la langue amazighe
2.1 Historique
+-!""1-!-&
!*."=!""12/%*
!+****O-!P,+*+,
*!!*, * Q4R ** !"
7;EEQM,060'!8*#SR**0 !#QR
QR64R2!$;#44T/
+-!*.8*=!.
./J*8*!!=
K2-!%
<9 /$*
..18*/ 0.*!
-!"=-!
7-!0%-! /
!-!F!"/
* &L , / J
86
.*=AUO.&,;-&.MM&P/
2.2 Caractéristiques de la langue amazighe standard
)+-!/
)* ,, 0 !! * *
! -! / #445 , *
+&6!
, *"1 +*/ $
*6=
•*!*"*!,D
•*.,"D
•**,= A 1! !*, A !
*!!,A&!,D
•.*K!!/
2.2.1 Système d’écriture
%"81!+$ **81+*"
K!$ ./+!6/$*"
"81!*,6*!,/$*
**,*,,
& / #445"/ * #S #
T8*8/
****!,+-!*A
! *. * A ! *
8.,="*7;/#44G/
2.2.2 Nom
% -! . & + +1/
*1.,*1,+**N&6
=&*!-VW&*BUHYYUFV&W
" & AMSAWAäV W/ .1 ,
*6!&"!
*"./
/ !=-!F.!&/
=!*8=AX+IX+
"UX+6+.*=UDMV!WIXFVAW/$*.
,&+.*=IMMAV1WILLIVKWULTMAVIW/
+-!+*+*81&
Y,! **6M O+* ,
!P&/#)*+$ /
87
&=!&T....TX////+6+.*
,*,TTK*1&=
TADLAV!"WëëMUYTV&!W/)!&&6*
+ * +M *1 T....TX////+=ISLI
X+ZTISLITX+/)*&&*
*K. *1 6 " BU V 6 [ 8W 6
+**+B U AYT V[.**6W= BU
IPLLANVWZM IPLLANVW/
#/ "= -! ,+ & *1
!*/$"8*=*.
**./
*.="K*"
* , *! * B. Xn+
in, an, ayn, wn, awn, wan, win, tn, yin=axxamZixxamnVWtarbatZ
tirbatinVKW/
*"=*""*,
*!8adrarZidurarV!W/
*.=*&*+8[
+*B.*Xn+iliV*WZilanV*WD"*
,*!+!,KX+*
amggar VWZimgguraVW/
*id=8**"**K.id
!/**,6"6=6
, ** * *
.,**!xaliVWZid
xali/
T/ +=!.*-!+"%/
++.% //
+"=8"K=argaz
VWtamuratV*8W/",++!=+
.8.,+*+"M"+*
**dV+W/
++.=&K+
. 8., / * + & =
,[argazVWZurgaz
8&tamvartV&WZtmvart+
wy.68aiilsV!WZyils8
**wD&
"KassVMWZwass\/]taddartVWZtaddart
\&/]/++..8.,=,
M."*1***1/
2.2.3 Verbe
88
%-!"**.&=*/"*
*++/J""6*
"***K.+*1=s/ ss, ttm/ mm/
*1 & s/ ss * 6 & & & s
.1,&*&tt1!&
*, m/" ,+* M! ,
1=++*+**&+*!&/
2.2.4 Particule
*"-!,"
MY+!.+*/$"
*6=
•*+*+!D
•*K&*&!&D
• * * B. M B. +"M
* * *
**D
•"*,1D
•**D
•"M/
3 Module NooJ pour L’Amazighe
O23"-#44S*&**!,,N
" + ! * & !
! ! " +**
,! **,6**P/
*&N.*!6=
+!* *! >. .,
**.*K!8."!^
8.,!/J.23**
! * & * !
***8,./
23&*"1.,
***!,6!!
! " "! ! &L "
!**!*!"/
$*!*23*
! -!/ 2 " & " !/
$*"&!
*!6*+.!&
89
6
7
8
9
10
11
12
1
/
12
100%
