ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΣΤΗΝ ΚΑΤΑΝΟΗΤΙΚΗ ΦΙΛΟΣΟΦΙΑ - ΑΛΕΞΗΣ ΚΑΡΠΟΥΖΟς

¢¨¡¡ª£ª«¡¢£¡¥¢««¥¢
ÌýÍθÌÅÊÇ·¿ÄÑϸɽ
¡£½Î½ÉÊÄÎÅǸÇ·¿ÄÍÓÉÀÓ©ÔÁÅÍ ·É½ÁÉŽ¹ÊǽÅÀŽÂÊÌÅǺͼÉÊÈÊ ÎÄÍÒÁÍÅ
½Ç¸ÊÉÎÊÈÊù½ǽÅÎÄ ÁνÂÓÍÅǸÎÄÑ½ÉÊÅÇκÎÄνÑǽÅÎÄÑÒÌÊÉÅǺÎÄνÑÊÓ
ÀÅ·ÊÉνÅ ½º ÌÁÓÍκÎÄν  ½ÌÊÍÀÅÊÌÅÍι½ ǽÅ ½¾Á¾½ÅºÎÄν ǽÅ ÍÓɽÉÎʼÉ
ÎÄÉ ½ʽÎÅǸÃÉÐÍÅÊÈÊù½  ÁÎÊÌÐÎÁ¹ÊÎÄÑÁÌ ÄÉÁÓÎÅǸÑÁÅÂÓȽÇÎÅǺ
ÎÄνÑǽÅ½ÌÉÄÎÅǺÎÄÎ½Ñ ÄÉ½È¸ÏÁŽÊÓ½ÂÊÌ©ÎÄÉÊÉÎÊÈÊù½ ½½ÍÒÊÈÁ¹ÎÄ
ÃÉÐÍÅÊÈÊù½ǽÅÁÉÀŽ·ÌÁÅÎÄÉ½ÆÅÊÈÊù½ÀÁÉÎÄÉÌÊÍÁÃùÔÁÅ Áǽν©ÍÁÅÑ
½ÈÈ© Á½Ê©ÉÍÁÅÑǽÅ½ÌɸÍÁÅÑ
ÄÈÊÃÅǸÍÇ·¿ÄÎÄÉ½ÉÎÅ ÁÎÐ¹ÔÁÅÐÑ©ÌÌÄÇνÍÓÉÀÁÀÁ ·ÉÄ ÁÎÄÉ¹ÍÎÄ  Á
ÎÄÉ¹ÍÎÄÎÊÓÅÁÌʼÊÓ·ÒÁÅÎÊҽ̽Çθ̽ÎÄÑÀÅ©ÉÊÅÆÄÑǽÅÎÊÓÂÐÎÅÍ Ê¼ÍÎÊ
½¹ÉÅà ½ÎÊÓ£ºÍ ÊÓǽÅÆÁÀÅÈËÉÁÅ½ÉÁ¹ÐÎÁÑÀÓɽκÎÄÎÁÑ ÎÊȺÃÊÎÊÓºÉÎÊÑ
ÁÎÊÉÊʹÊ½ÍÒÊÈÁ¹Î½ÅÄÈÊÃÅǸ ½É½ÃÉÐ̹ÔÁÅºÎÅºÃÊÑǽÅ¤¼ÏÊÑ ¶ÈÄǽÅ
¢À·½ ÊÌÏÊÈÊÃÅǺǽÅÁ ÁÅÌÅǺ ÍÓÉÅÍÎʼÉν©Ç̽ÁɺÑÍÓÉÁÒʼÑÂ©Í ½ÎÊÑ
ÁÇÊÅÉ·ÑÅÀźÎÄÎÁÑǽÅÀŽÂÊÌÁÎÅÇ·ÑÁÇ©ÉÍÁÅÑ ÊÓÆÁÀÅÈËÉÁνÅÍÁÅÌÊÁÅÀËÑ
ÍÎÊÌÓÏ ºÎÊÓ¯ÌºÉÊÓ
¡½ÉÏÌÐÊÈÊù½ ÄÊʹ½½É½ÀÁÅÇɼÁνÅÍÎÊÉÊ̹ÔÊÉνÎÄÑÊÉÎÊÈÊù½Ñ ÓÁÌ
¾½¹ÉÁÅ ÎÊÉ ½ÉÏÌÐÊÇÁÉÎÌÅǺ ½ÎÊ ÅÇÅÍ º ǽÅ ½É½ÃÉÐ̹ÔÁÅ ÎÊÉ ©ÉÏÌÐÊ ÐÑ
ÊÌýÉÅÇ©ÍÓɽÌÎÄ ·ÉÊ ÁÎÄÉ«ÈºÎÄνÎÊÓ¼½ÉÎÊÑÇºÍ ÊÓ ¡¡ÏÅǸ ÐÑ
ÎÊ·ÊÉÎÊÓºÉÎÊÑ ½ÊÍνÍÅÊÊÅÁ¹Î½Å½ºÎÄÉÇÎÄÎÅǺÎÄνǽÅÎÄÉÇÓÌŽÌÒÅǺ
ÎÄνÎÊÓÓÊÇÁÅ ÁÉÅÍ Ê¼ǽÅÎÊÓɽÌÇÅÍÍÅÍ Ê¼ǽÅ ÁÎÊÓÍÅËÉÁνÅÍÁ ÁÎÊÒÅǸ
ÄÏÅǸ ÄÏÅǸÎÄÑÍÒ·ÍÄÑǽÅÎÄÑÍÓɼ½ÌÆÄÑÊÓ¾·¾½Å½ÌÊÖÊÏ·ÎÁÅ½É©ÈÄ¿Ä
ÎÄÑÇÊÍ ÅǺÎÄνÑÎÊÓ½ÉÏÌËÊÓ ¡ÊÈÅÎÅǸÎÄÑÀÄ ÅÊÓÌù½Ñ ÐÑÎÊÈ Ä̺ÑÌÁ
½ÈÅÍ ºÑ ½ÉÊÅÇÁÅËÉÁÅνǽÏÅÁÌÐ ·É½ ÌʾÈÄ ½ÎÅÇÊÊÅÁ¹ÎÅÑȼÍÁÅÑÊÓÌÊ
ÎÁ¹ÉÊÉνÅÐÑÎÁÈÁ͹ÀÅÇÁÑǽÅ½ʾȷÁÅÍÎÄÉ½ÉÊÅÇθÍÇ·¿ÄÊÓÀÅÁÓÇÊȼÉÁÅÎÅÑ
É·ÁÑÀÓɽκÎÄÎÁÑɽ½É½ÀÁÅÒÏʼÉǽÅɽÁÇÂ̽ÍÎʼÉ

ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΣΤΗΝ ΚΑΤΑΝΟΗΤΙΚΗ ΦΙΛΟΣΟΦΙΑ
Η περιπέτεια της ανθρώπινης χειραφέτησης
Αλέξης Καρπούζος
Εργαστήριο Σκέψης - Αθήνα 2011
Εγχειρίδιο έρευνας και διδασκαλίας

Περιεχόμενα
Κεφάλαιο Ι
ΠΡΟΛΟΓΙΖΟΝΤΑΣ ΤΟΝ ΑΝΘΡΩΠΟ ΣΤΟΝ ΠΡΟΪΣΤΟΡΙΚΟ ΤΟΥ ΕΠΙΛΟΓΟ 1
ΚΑΤΑΝΟΗΤΙΚΗ ΦΙΛΟΣΟΦΙΑ 3
ΑΡΧΑΙΑ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΔΙΑΝΟΗΣΗ 6
ΑΝΑΓΕΝΝΗΣΗ - ΔΙΑΦΩΤΙΣΜΟΣ 17
Η ανάδυση του Λόγου της υποκειμενικότητας 24
Η Ανθρωπολογική μεταβολή της οντολογίας και της μεταφυσικής..... 29
Κεφάλαιο ΙΙ
ΚΟΙΝΩΝΙΟΛΟΓΙΚΗ ΣΚΕΨΗ 35
ΑΡΧΑΙΑ ΕΛΛΑΔΑ 36
ΑΝΑΓΕΝΝΗΣΗ 36
ΕΜΠΕΙΡΙΣΤΕΣ 37
ΟΥΤΟΠΙΣΤΕΣ 39
ΔΙΑΦΩΤΙΣΜΟΣ 41
ΜΕΤΑΒΑΤΙΚΗ ΠΕΡΙΟΔΟΣ - Η ΓΕΝΙΑ ΤΩΝ ΑΠΑΙΣΙΟΔΟΞΩΝ 48
Ο ΓΕΡΜΑΝΙΚΟΣ ΙΔΕΑΛΙΣΜΟΣ ΚΑΙ ΟΙ ΡΟΜΑΝΤΙΚΟΙ 49
ΟΙ ΘΕΩΡΙΕΣ ΤΟΥ ΟΥΤΟΠΙΚΟΥ ΣΟΣΙΑΛΙΣΜΟΥ 51
ΟΙ ΘΕΩΡΙΕΣ ΤΟΥ ΑΓΡΟΤΙΚΟΥ ΣΟΣΙΑΛΙΣΜΟΥ 53
ΟΙ ΘΕΩΡΙΕΣ ΤΟΥ ΑΝΑΡΧΙΣΜΟΥ 55
ΕΠΙΣΤΗΜΟΝΙΚΟΣ ΣΟΣΙΑΛΙΣΜΟΣ 58
ΜΑΡΞΙΣΜΟΣ: ΦΙΛΟΣΟΦΙΑ ή ΕΠΙΣΤΗΜΗ 59
Η ΚΟΙΝΩΝΙΟΛΟΓΙΚΗ ΣΚΕΨΗ ΤΟΥ 20ου ΑΙΩΝΑ 62
Κεφάλαιο ΙΙΙ
ΨΥΧΑΝΑΛΥΤΙΚΗ ΣΚΕΨΗ 71
ΑΡΧΑΙΑ ΕΛΛΑΔΑ 72
ΝΕΟΤΕΡΟΙ ΧΡΟΝΟΙ 74
ΠΡΩΤΕΣ ΑΠΟΠΕΙΡΕΣ ΕΠΙΣΤΗΜΟΝΙΚΗΣ ΣΥΓΚΡΟΤΗΣΗΣ 78
ΕΠΙΣΤΗΜΟΝΙΚΗ ΚΑΘΙΕΡΩΣΗ 80
Η δομική ψυχανάλυση, με εκπροσώπους τους Λακάν, Φουκώ κ.ά. 91
Η Διάνοιξη της Σκέψης - Ο ίσκιος του Λόγου 96
Τίτλος: Εισαγωγή στην κατανοητική φιλοσοφία
Συγγραφέας: Αλέξης Καρπούζος
Πληκτρολόγηση κειμένων: Χριστίνα Λεΐσου
Εκτύπωση - βιβλιοδεσία: Λύχνος ΕΠΕ
Α’ έκδοση 1996, Ελεύθερος Τύπος
Β’ έκδοση 2011, Εργαστήριο Σκέψης

Πρόλογος στη 2η έκδοση
Στο βιβλίο “εισαγωγή στην κατανοητική φιλοσοφία - η περιπέτεια της ανθρώ-
πινης χειραφέτησης” ιχνηλατούμε τη μακρυτενή πορεία του Λόγου προς την
αυτογνωσία του και παρουσιάζουμε συνοπτικά τα ρεύματα και τα υπο-ρεύμα-
τα της φιλοσοφικής, κοινωνιολογικής και ψυχολογικής σκέψης που συνέβαλαν
αποφασιστικά στη χειραφέτηση της Διάνοιας-Νόησης, δηλαδή του Λόγου και
της Γνώσης, από το μυστικισμό, το σκοταδισμό, τις προλήψεις και τις προκατα-
λήψεις που νοηματοδοτούσαν την εμπειρία της κοινωνικής πρακτικής σ’ όλες
τις ιστορικές εποχές του Δυτικού Πολιτισμού... Παράλληλα, όμως, διαπιστώ-
νουμε ότι από τις απαρχές της φιλοσοφικής προβληματικής του Λόγου και σ’
όλη τη μακραίωνη περιπέτειά του και παρά τις πολλαπλές εκφάνσεις του και
τις νοηματικές μετουσιώσεις που προσέλαβε στα εκάστοτε κοινωνικά συστή-
ματα που γνώρισε η ανθρωπότητα, εντούτοις ένα δομικό στοιχείο διατηρείται
ίδιο και αδιαφοροποίητο στον λογικό πυρήνα του Λόγου: ο αυτο-αναφορικός
και αυτο-νοηματοδοτικός χαρακτήρας του όλου ορθολογιστικού εγχειρήματος
αποτελεί την εγγενή Ιδεολογική του επένδυση με την οποία ταυτίστηκε ιστορικά
η φιλοσοφική σκέψη. Ο αυτό-αναφορικός χαρακτήρας του Λόγου χαρακτηρί-
ζεται από την απολυτοποίηση της αξιακής χρήσης του “ορθού λόγου”, την πα-
ραγωγή αφαιρετικής ανθρωποκεντρικής υπεραξίας, η οποία οδηγεί στις μετα-
φυσικές διαιρέσεις και διακρίσεις και το θετικισμό που πάντοτε ελλόχευαν στον
λογικό πυρήνα του Ορθολογικού τρόπου σκέψης και που βέβαια οδήγησε στη
θλιβερή μετεξέλιξή του σ’ έναν άκρατο επιστημονισμό-θετικισμό στους νεότε-
ρους χρόνους. Βέβαια στη μακραίωνη ιστορία της φιλοσοφικής σκέψης υπήρ-
ξαν ρεύματα σκέψης και ρωμαλέες φωνές, που επιχείρησαν να “ανοίξουν” τον
ορίζοντα του στοχασμού, πέραν από το αυτο-οριζόμενο Υποκείμενο και τις Ιδε-
ολογικές του ταυτίσεις. Η σύγχρονη σκέψη διευρύνει περαιτέρω τον ορίζοντα
της ανθρώπινης κατανόησης και μας καλεί: Πέραν του ανθρώπου, μαζί με τον
άνθρωπο....... στον Κόσμο. Ο μετέωρος άνθρωπος ως κοσμικό απόσπασμα.....
Στη πρώτη έκδοση του βιβλίου (1996) παρουσιάσαμε την ιστορία της Δυτικής
φιλοσοφικής, κοινωνιολογικής και ψυχολογικής σκέψης και τις περιπέτειες του
Λόγου, από την ανατολή του, την αρχαία Ελλάδα μέχρι και τη δύση του, τον
ανθρωπιστικό Διαφωτισμό των Νεότερων Χρόνων. Στην προσθήκη της δεύ-
τερης έκδοσης (2011) συμπεριλάβαμε τις εξελίξεις στη σύγχρονη κοσμολογική,
γνωσιοθεωρητική και κοινωνική-θεωρητική σκέψη. Έτσι η κατανοητική φιλοσο-
φία, ως εγχειρηματική σκέψη και εμπειρία, διερευνώντας και αφομοιώνοντας
την πρότερη γόνιμη ιστορία της κλασικής φιλοσοφικής σκέψης, την μεταμορ-
φώνει δημιουργικά και διευρύνει την προβληματική του στοχασμού της.
Κεφάλαιο ΙV
ΙΧΝΗΛΑΤΩΝΤΑΣ ΤΑ ΒΗΜΑΤΑ ΤΗΣ ΣΥΓΧΡΟΝΗΣ ΦΙΛΟΣΟΦΙΑΣ 98
Κεφάλαιο V
ΑΝΑΖΗΤΩΝΤΑΣ ΤΟ ΣΤΙΓΜΑ ΤΗΣ ΣΥΓΧΡΟΝΗΣ ΦΙΛΟΣΟΦΙΑΣ 108
ΠΡΟΛΟΓΙΖΟΝΤΑΣ ΤΟΝ ΑΝΘΡΩΠΟ ΣΤΟΝ ΙΣΤΟΡΙΚΟ ΤΟΥ ΠΡΟΛΟΓΟ 112
Κεφάλαιο VΙ (Προσθήκη στην καινούργια έκδοση)
Η σύγχρονη φιλοσοφία της φύσης (Κοσμολογία) διευρύνει και υπερβαίνει τα ορθολογικά
όρια της Ευκλείδειας Γεωμετρίας και της Νευτώνειας φυσικής φιλοσοφίας - Ύλη, Ενέργεια,
Πεδίο, Κενό-Πλήρες.... 116
Ο Χώρος και η Διάσταση - Ο Χωροχρόνος - Οι Μη Ευκλείδειες Γεωμετρίες και οι Πολλαπλές
Διαστάσεις…… 117
Η Ολιστική δομή του Κόσμου - Οι ατοπικές αλληλεπιδράσεις - Ενδεχομενικότητα και Πιθανο-
κρατία - Ο Παρατηρητής ως “ον” του Κόσμου και όχι απέναντι από τον Κόσμο……. 118
Το αυτο-οργανωμένο Χάος και η Τυχαιότητα........ 122
Πέραν του Απολύτου - το μη Ορίσιμο και η Διαβάθμιση 123
Πέραν του γνωσιολογικού σχεδίου της νεωτερικότητας….. 124
Η σύγχρονη Φιλοσοφία της Επιστήμης και η αμφισβήτηση του Θετικισμού 126
Η σύγχρονη φιλοσοφική και κοινωνική σκέψη 141
Η σύγχρονη σκέψη ως σκέψη της ετερότητας - Το “άλλο” του Λόγου 151
Η Εγχειρηματική και στοχαστική λογική - η δικτυακή λογική καθ’ οδόν….. 156
Η Ενιαία και Διαφορική Σκέψη - η Σκέψη της Ποιητικότητας του Κόσμου…….. 158
Η Κατανοητική Σκέψη ως στοχαστικό και μορφωτικό εγχείρημα...... 160
ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
ΑΓΓΛΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

1
Κεφάλαιο Ι
ΠΡΟΛΟΓΙΖΟΝΤΑΣ ΤΟΝ ΑΝΘΡΩΠΟ ΣΤΟΝ ΠΡΟΪΣΤΟΡΙΚΟ
ΤΟΥ ΕΠΙΛΟΓΟ
Η κοινωνική χειραφέτηση, στη μακραίωνη και πολυσήμαντη πορεία
προς την αυτογνωσία της, δεν μπόρεσε να διακριβώσει με ικανο-
ποιητική ευκρίνεια δύο παραπληρωματικές γωνίες, οι οποίες, εάν
αθροιστούν, ομολογούν την ίδια την ανθρώπινη εξέλιξη. Μιλάμε,
βέβαια, για τις παραπληρωματικές γωνίες της Φιλοσοφίας και της
Ιστορίας. Η Φιλοσοφία ιστορεί το μέλλον, εποπτεύοντας παρελθόν
και παρόν. Η Ιστορία φιλοσοφεί το παρελθόν, αγναντεύοντας πα-
ρόν και μέλλον. Η ίδια, λοιπόν, η αέναη εξέλιξη του Λόγου εγγρά-
φεται, σχηματικά, σαν δύο ορθές γωνίες, το άθροισμα των οποίων
ισούται με ολόκληρη την ανθρώπινη παράσταση.
Η απελευθερωτική αγωνία του ανθρώπινου είδους, τουλάχιστον
στη Δύση, εκφράσθηκε από αρχαιοτάτων χρόνων μ’ έναν ιδιαίτερα
εμφατικό τρόπο. Η έμφαση έγκειται, κυρίως, στο γεγονός ότι απολυ-
τοποιήθηκε η αξιακή χρήση του ‘’ορθού λόγου’’. Συνέπεια της διαδι-
κασίας αυτής υπήρξε η παραγωγή ανθρωποκεντρικής υπεραξίας, η
οποία οδήγησε την, κατ’ αρχήν, φωτεινή θεωρία της χειραφέτησης,
στα σκοτεινά μονοπάτια της μανιχαϊκής αντίληψης.
Ο Λογικός Πυρήνας της εν λόγω θεωρίας, σε όλες τις ιστορικές
βαθμίδες εξέλιξής της, είναι εξ υπαρχής αυτο-οριζόμενος κι όχι,
όπως θα έπρεπε, ετερο-οριζόμενος. Μπορούμε να γράψουμε, πολύ
απλά, το εξής: Ο άνθρωπος θα απελευθερωθεί -σύμφωνα με τον
παραπάνω Λογικό Πυρήνα- από τα δεσμά του, επειδή είναι προορι-
σμένος για κάτι τέτοιο συμφώνως τη φύσει του. Δεν μπαίνει, όμως
εδώ, καθόλου το θέμα της φύσης της φυσιοποίησής του. Δηλαδή